Wychowanie przedszkolne, jako nieodzowny element skomplikowanego mechanizmu systemu edukacyjnego, pełni funkcję fundamentalną, wykraczającą daleko poza pierwotne przygotowanie dziecka do nauki szkolnej. Jego znaczenie manifestuje się również w kształtowaniu u dzieci kluczowych kompetencji komunikacyjnych, które stanowią podstawowy filar zdolności interakcyjnych, niezbędnych do późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie.
Dział: Z praktyki logopedy
Mowa jest niezwykle ważną umiejętnością w życiu każdego człowieka. Rozwija się już w życiu płodowym, wtedy bowiem kształtują się organy odpowiedzialne za proces nadawania i odbierania mowy. Jednak w chwili urodzenia nie potrafimy jeszcze komunikować się za jej pomocą, nabywamy ją dopiero przez naśladownictwo naszego najbliższego otoczenia. Istota mowy polega na przekazywaniu i odbiorze informacji. Są to dwa procesy w systemie fizjologicznym, jeden zaś w sensie społecznym (porozumienie).
Rozwój kompetencji komunikacyjnych u dzieci stanowi fundament nie tylko zdolności porozumiewania się, lecz również budowania relacji społecznych, kształtowania postaw emocjonalnych i rozwoju poznawczego. Od pierwszych chwil życia dziecka środowisko rodzinne pełni funkcję naturalnego laboratorium, w którym każdy gest, każde słowo oraz intonacja mają znaczenie edukacyjne. W tej przestrzeni dziecko poznaje świat przez interakcje, a codzienne rozmowy i opowiadanie historii umożliwiają mu budowanie wzorców komunikacyjnych, które będą mu towarzyszyć przez całe życie.
„Jestem mamą trzylatka, od trzech miesięcy syn się jąka. Martwię się o niego, jestem przerażona. Czy to minie? Dużo czytamy z mężem na ten temat, ale nie wszystko nam wychodzi. Prosimy o pomoc”. Takie i podobne zgłoszenia z prośbą o konsultacje otrzymuje wielu logopedów, przede wszystkim bowiem od logopedy rodzice oczekują wsparcia dotyczącego rozwoju mowy ich dziecka, kiedy słyszą w niej zakłócenia.
Co stanowi o naszym zdrowiu? Czym jest homeostaza? Jakie działania należy podjąć, aby przeciwdziałać chorobom i cieszyć się dobrostanem? W jaki sposób profilaktyka logopedyczna wspomaga te procesy?
Przytoczony cytat podkreśla fundamentalne znaczenie oddechu w naszym życiu – od pierwszego wdechu tuż po narodzinach aż do ostatniego wydechu w chwili śmierci. Tymczasem mało kto zastanawia się nad tym, czy jego sposób oddychania jest prawidłowy, a co za tym idzie – również zdrowy, ponieważ, cytując dra Andrew Weila: „nie istnieje żadna potężniejszai prostsza praktyka służąca poprawie zdrowia i dobrego samopoczucia niż praca z oddechem” (McKeown 2015, s. 11).
„Nie wiedziałam, jak się zachować, gdy poznałam mojego chłopaka, który się jąka. Myślałam, że może się denerwuje? Było mi go żal. Nie wiedziałam, jak pomóc”. Takie słowa słyszę od wielu lat podczas indywidualnych sesji terapeutycznych i grupowych spotkań Klubu J.
Współczesna logopedia coraz częściej czerpie inspiracje z interdyscyplinarnych podejść do wspierania osób z trudnościami w komunikacji. Dwa kluczowe nurty, które mogą znacznie wzbogacić praktykę logopedyczną, to projektowanie uniwersalne (universal design, UD) oraz Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. W artykule przeanalizowano znaczenie obu nurtów w logopedii, a także to, w jaki sposób ich łączenie może się przyczynić do bardziej efektywnej terapii logopedycznej, dostosowanej do indywidualnych potrzeb pacjentów.
Kształtowanie kompetencji komunikacyjnych, czyli wiedzy i umiejętności umożliwiających zrozumienie przekazu rozmówcy oraz adekwatne formułowanie własnych wypowiedzi, stanowi jedno z priorytetowych zadań terapeutycznych logopedy (Porayski-Pomsta 2005). Logopeda odgrywa kluczową rolę w tym procesie przez współpracę z nauczycielami, ze specjalistami i z rodzicami, wspólnie wspierając rozwój językowy oraz społeczny dziecka. Niepełnosprawność wzroku pociąga za sobą wiele negatywnych konsekwencji w różnych obszarach funkcjonowania.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (autism spectrum disorder, ASD) to grupa zaburzeń neurorozwojowych, które charakteryzują się trudnościami w komunikacji i interakcjach społecznych oraz obecnością powtarzalnych wzorców zachowań. Trudności rozwojowe osób z ASD mają różny zakres, różne nasilenie i w różnym stopniu wpływają na funkcjonowanie osoby w codziennym życiu. Diagnoza ASD opiera się na kryteriach behawioralnych, jednak coraz większy nacisk kładzie się na ocenę funkcjonalną, która pozwala zrozumieć, jak objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie dziecka. W działaniach terapeutycznych oraz w oddziaływaniach logopedyczno--pedagogicznych nie istnieje jedna uniwersalna metoda, która gwarantowałaby skuteczność we wspieraniu dzieci, młodzieży i dorosłych osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Brakuje również jednego narzędzia diagnostycznego, które całościowo określałoby zakres trudności językowych i komunikacyjnych u każdej z tych osób. Dlatego podejście rozwojowe oparte na ocenie funkcjonalnej stwarza szersze możliwości opisu zarówno potencjału, jak i trudności danej osoby niż tradycyjne narzędzia logopedyczne, które często nie uwzględniają wszystkich aspektów rozwoju osób z ASD ani nie są dostosowane do ich specyficznych potrzeb.
Od kilku lat w obiegu pedagogicznym i psychologicznym obecny jest termin „ocena funkcjonalna”, czasem też określany jako „diagnoza funkcjonalna”. Wokół niego narosło wiele mitów i nieporozumień, które wymagają sprostowania i wyartykułowania jego właściwego znaczenia. Na pewno nie jest to propozycja zupełnie nowego podejścia do pomocy psychologiczno--pedagogicznej i wspierania uczniów z indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi, ale strategia porządkowania tych procesów, z wyraźnym naciskiem na monitorowanie rozwoju i dynamiczne modyfikowanie instrumentów pomocowych w zależności od czynionych postępów.