Napięcie mięśniowe w obrębie struktur artykulacyjnych jest kluczowym elementem prawidłowej produkcji mowy. Coraz więcej dowodów wskazuje, że zmienność genetyczna,
w tym polimorfizmy pojedynczych nukleotydów (SNP), odgrywa istotną rolę w modulowaniu napięcia mięśniowego oraz w determinowaniu efektywności procesów artykulacyjnych.
W artykule omówiono najnowsze dane literaturowe dotyczące zależności między polimorfizmami genetycznymi a funkcją mięśni artykulacyjnych, znaczenie kliniczne dla diagnozy neurologopedycznej oraz implikacje terapeutyczne. Przedstawiono również wybrane studia przypadków ilustrujące praktyczne zastosowanie wiedzy genetycznej w pracy klinicznej.
Dział: Z praktyki logopedy
Słuch jest jednym ze zmysłów, który ma wielkie znaczenie dla rozwoju mowy, a jego prawidłowe funkcjonowanie warunkuje poprawny rozwój mowy i komunikacji, odbieranie różnych bodźców akustycznych, prawidłowe słyszenie, rozumienie informacji słuchowych.
Od dźwięku do smaku – powiązania między nadwrażliwością słuchową a zachowaniami pokarmowymi u dzieci
Jedzenie to nie tylko proces fizjologiczny, lecz również złożone doświadczenie sensoryczne, angażujące wzrok, dotyk, smak, węch, a także słuch. U dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego nawet codzienne posiłki mogą stać się wyzwaniem – dźwięki wydawane podczas gryzienia czy przeżuwania, hałasy towarzyszące obróbce i mieszaniu pokarmu w kuchennym zgiełku mogą powodować dyskomfort, co z kolei wpływać może na zachowania pokarmowe, preferencje żywieniowe dzieci i trudności w nauce przyjmowania nowych smaków.
Słuch to zmysł, który według większości badaczy jest najważniejszy dla człowieka. Jest to szczególny rodzaj percepcji, złożony proces zachodzący w dziedzinach: amplitudy, częstotliwości, czasu, percepcji binauralnej (dwuuszności), dźwięków mowy i obiektów słuchowych (Ozimek 2024).
Mowa, według Leona Kaczmarka, „jest aktem w procesie porozumiewania się, jej istotą jest dźwiękowe przekazywanie i słuchowy odbiór informacji” (Kaczmarek 1982, s. 278). „Z przyjęciem powyższej definicji wiąże się założenie, że mówienie i rozumienie są równoważnymi składnikami mowy” (Słodownik-Rycaj 1998, s. 8). Zdolność poprawnego mówienia jest głównym elementem komunikacji społecznej. Kazimiera Krakowiak (2006) określa, że mówienie to nie tylko zdolność wytwarzania dźwięków mowy, posługiwania się słowami, czyli znakami językowymi. Nie wystarczy słyszeć dźwięki i prawidłowo artykułować głoski. Nie wystarczy powtarzać za rodzicami lub innymi osobami słowa lub nawet całe zdania. Istotne jest trafne przypisywanie słowom odpowiednich znaczeń oraz poprawne rozpoznawanie sensu, czyli rozumienia wypowiedzi.
Interpretacja audiogramu w zestawieniu z „bananem mowy” daje logopedzie możliwość oceny nie tylko progów słyszenia, lecz przede wszystkim tego, które dźwięki mowy mogą pozostawać poza zasięgiem percepcji dziecka. Zrozumienie tego powiązania pozwala lepiej ocenić wpływ niedosłuchu na rozwój mowy i uzasadnić potrzebę dalszej diagnostyki. W artykule omówiono badania audiologiczne wykorzystywane u dzieci, zasadę cross-check i praktyczne znaczenie „banana mowy”. Punktem wyjścia będzie audiometria tonalna – klasyczne badanie progowe, które stanowi podstawę interpretacji audiogramu i odniesienia go do pola mowy.
Laryngektomia całkowita, mimo że ratuje życie, niesie za sobą wiele długotrwałych konsekwencji anatomicznych, fizycznych i psychospołecznych. Jednym z istotnych następstw tego zabiegu jest utrata lub znaczne ograniczenie węchu. Zmiana dotychczasowego toru oddechowego skutkuje zaburzeniem odbioru bodźców zapachowych. Dla wielu osób po zabiegu oznacza to nie tylko ograniczenie percepcji sensorycznej, ale także pogorszenie jakości życia, spadek apetytu, obniżenie nastroju i poczucia bezpieczeństwa. Z tego względu coraz większą uwagę zwraca się na po- trzebę całościowej terapii logopedycznej, obejmującej nie tylko uczenie mowy zastępczej, lecz również wsparcie innych funkcji poznawczych i zmysłowych. Jednym z innowacyjnych podejść w tym zakresie jest metoda Terapii Olfactor, opracowana przez Agnieszkę Hamerlińską. Metoda ta wykorzystuje kontrolowaną stymulację zapachową jako narzędzie aktywizacji pamięci, emocji oraz zasobów językowych u różnych grup pacjentów, w tym u osób po zabiegu laryngektomii całkowitej.
Starzenie się organizmu człowieka jest naturalnym procesem. Może on przebiegać w sposób normatywny lub patologiczny. W pierwszym przypadku osoba starsza będzie aktywna fizycznie i społecznie, w drugim będzie wymagała całodobowej opieki ze względu na wysoki poziom deficytu samoopieki wynikającego z wielochorobowości (np. cukrzyca, migotanie przedsionków, miażdżyca, zespoły otępienne). Jakość życia seniora będzie zróżnicowana, oznacza to także potrzebę zindywidualizowania oddziaływań terapeutycznych, w tym logopedycznych. Mówiąc o osobach starszych, przyjmuję, że przedział wiekowy 60–74 lata to wczesna starość, a 75–89 lat – późna starość. Istnieje także klasyfikacja uwzględniająca starość początkową (60–69 lat), wiek przejściowy (70–74 lata), starość zaawansowaną (75–84 lata) oraz starość niedołężną (85 lat) (Pikuła 2016). Wraz z wiekiem mogą pojawić się także zaburzenia węchu. Węch to narząd zmysłu, dzięki któremu człowiek wyczuwa, identyfikuje, różnicuje zapachy. Ma ogromne znaczenie w codziennym życiu człowieka, ponieważ ostrzega go przed różnego rodzaju niebezpieczeństwami (wyczuwanie zapachu dymu, ulatniającego się gazu, zepsutego jedzenia) oraz jest związany ze spożywaniem pokarmów (Pence i in. 2014).
Pogłębiona analiza zależności między dysfunkcją sensoryczną zmysłu powonienia a zaburzeniami zachowań żywieniowych u dzieci wskazuje na potrzebę łączenia terapii integracji sensorycznej z diagnozą i interwencją logopedyczną. Wnioski podkreślają konieczność uwzględnienia procesów przetwarzania wielozmysłowego w praktyce diagnostyczno-terapeutycznej, zwłaszcza w obszarze trudności związanych z karmieniem, rozwojem mowy oraz działaniami profilaktycznymi.
Smak i węch to zmysły silnie ze sobą powiązane. Kiedy przygotowujemy pokarmy, czujemy zapachy, w następstwie ślinianki produkują ślinę, nabieramy apetytu i przygotowujemy się do spożywania jedzenia. Same w sobie czynności: gryzienie, żucie, połykanie wydają się mechaniczne, automatyczne. Jednakże z tymi umiejętnościami wiąże się sfera emocjonalna, społeczna. Nie jest to jedynie kwestia przetrwania w ujęciu fizjologicznym. Z procesem jedzenia wiąże się wiele innych aspektów, które należy wziąć pod uwagę.
Wychowanie przedszkolne, jako nieodzowny element skomplikowanego mechanizmu systemu edukacyjnego, pełni funkcję fundamentalną, wykraczającą daleko poza pierwotne przygotowanie dziecka do nauki szkolnej. Jego znaczenie manifestuje się również w kształtowaniu u dzieci kluczowych kompetencji komunikacyjnych, które stanowią podstawowy filar zdolności interakcyjnych, niezbędnych do późniejszego funkcjonowania w społeczeństwie.
Mowa jest niezwykle ważną umiejętnością w życiu każdego człowieka. Rozwija się już w życiu płodowym, wtedy bowiem kształtują się organy odpowiedzialne za proces nadawania i odbierania mowy. Jednak w chwili urodzenia nie potrafimy jeszcze komunikować się za jej pomocą, nabywamy ją dopiero przez naśladownictwo naszego najbliższego otoczenia. Istota mowy polega na przekazywaniu i odbiorze informacji. Są to dwa procesy w systemie fizjologicznym, jeden zaś w sensie społecznym (porozumienie).