Wzrost zachorowań na astmę i alergie – globalny problem zdrowotny
Na astmę cierpi około 300 milionów, a na alergiczny nieżyt nosa około 600 milionów mieszkańców naszej planety. W latach 90., wg danych WHO, nastąpił gwałtowny wzrost zachorowań na astmę i choroby alergiczne, a za prawdopodobne przyczyny tego uważa się: zmiany środowiskowe, zanieczyszczenie środowiska, skażenie wody, chemizację żywności, nieekologiczny tryb życia. Każde kolejne dziesięciolecie przynosi podwojenie liczby chorych.
POLECAMY
Profesor dr hab. nauk medycznych Bolesław Samoliński mówi: świat jest ogarnięty alergią!
Pierwsze trudności rozwojowe
Z przeprowadzonych przez niego na szeroką skalę badań ECAP wynika, że około 4 milionów Polaków cierpi na astmę, a około 9 milionów – na alergiczny nieżyt nosa, przy czym dolegliwości te dotykają przede wszystkim dzieci. Pierwsze objawy chorobowe pojawiają się około drugiego miesiąca życia dziecka, około szóstego miesiąca widoczne są już objawy ze strony układu oddechowego w postaci zatkanego nosa, sapki, świszczącego oddechu, kaszlu, między szóstym a siódmym rokiem życia dzieci cierpią na katar sienny, astmy, pokrzywki i alergie.
Przewlekłe stany zapalne górnych dróg oddechowych stały się w ostatnim dwudziestoleciu główną przyczyną lawinowo narastającej liczby dzieci cierpiących na tzw. wymowę międzyzębową.
Fot. 1. Chłopiec 4-letni – astma oskrzelowa z zaburzonym torem oddechowym i połykaniem.
Archiwum własne.
Objawy przewlekłych zapaleń górnych dróg oddechowych uwidaczniają się więc w okresie, kiedy dziecko utrwala nawyki w sposobie realizowania oddychania, ssania, połykania, żucia, gryzienia. Wszystkie te funkcje, będące bazą dla artykulacji, mają w tej sytuacji od początku nieprawidłowe, patologiczne podłoże dla swego rozwoju i wywierają niekorzystny wpływ na tworzące się wzorce artykulacyjne głosek już od okresu niemowlęcego.
Zniesienie drożności nosa, przerost układu limfatycznego gardła, przerost trzeciego migdałka czy migdałków podniebiennych bywają często przyczyną osłabienia słyszenia fizjologicznego. Przyczyniają się do powstawania stanów zapalnych ucha środkowego, utrudniają prawidłowy odbiór mowy z otoczenia i co za tym idzie – właściwe tworzenie wzorców słuchowych głosek czy wyrazów. Są też przyczyną osłabienia autokontroli słuchowej produkowanych dźwięków, a więc upośledzają też rozwój słuchu mownego dziecka już w pierwszym roku życia, a także w istotnych dla jego doskonalenia latach późniejszych.
Pogorszenie jakości słyszenia
Systematycznie przeprowadzane badania słuchu u dzieci od trzeciego roku życia w ramach programu „Słyszę” w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Toruniu w latach 2001–2012 pozwalają na stwierdzenie, że dzieci z przewlekłymi stanami zapalnymi górnych dróg oddechowych cierpią na okresowe pogorszenie jakości słyszenia. Spośród 40 dzieci sześcioletnich, zapadających na częste infekcje górnych dróg oddechowych, poddanych w latach 2009–2012 badaniu słuchu tzw. mowy w szumie, aż 32 dzieci miało zdecydowanie mniej korzystne wyniki słyszenia w stosunku do „badania tonalnego” oraz zmniejszenie o około 35% prawidłowych wysłuchań w stosunku do badania słuchu w okresie, w którym nasilenie objawów chorobowych było znacząco mniejsze. Potwierdza to tezę, że przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych utrudniają prawidłowy rozwój słuchu mownego i kontroli słuchowej mowy, a w konsekwencji mowy.
Wymowa międzyzębowa
Przewlekłe stany zapalne górnych dróg oddechowych stały się w ostatnim dwudziestoleciu główną przyczyną lawinowo narastającej liczby dzieci cierpiących na tzw. wymowę międzyzębową. Badania logopedyczne dzieci i młodzieży, przeprowadzane w PPP w Toruniu latach 2001–2003, pozwalały na stwierdzenie, że około 35% badanych cierpi na wady związane z przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Na podstawie badań przeprowadzanych w PPP w Toruniu w latach 2009–2012 można rozpoznać, że u około 70% dzieci z wadą wymowy można stwierdzić bardziej lub mniej nasiloną międzyzębowość czy przyzębowość, zaburzone oddychanie, a także nieprawidłowości w połykaniu. Około 65% badanych cierpi na przewlekłe lub nawracające choroby układu oddechowego.
Fot. 2. Chłopiec 5-letni z nieprawidłowym torem oddechowym i wymową. Archiwum własne.
U dzieci tych język w poszukiwaniu „ekonomicznej przestrzeni oddechowej” układa się w jamie ustnej zbyt płasko i wysuwa poza siekacze w sposób bardziej lub mniej widoczny albo, napierając na zęby z dużą siłą, przyczynia się do powstawania wad zgryzu. Dzieje się tak podczas połykania, oddychania, mówienia i jest przyczyną wady wymowy o różnym, czasami bardzo poważnym stopniu nasilenia, uniemożliwiającym otoczeniu odbiór zniekształconej mowy.
Ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy współistnieją inne, od dawna podnoszone przez logopedów czynniki, które wywierają patologiczny wpływ na rozwój artykulacji: zastępowanie karmienia naturalnego niemowląt sztucznym karmieniem, uniemożliwiającym wykształcenie prawidłowych umiejętności ssąco-żujących u niemowlęcia, zbyt długie karmienie dzieci pokarmami o konsystencji papkowatej, nadużywanie podawania dzieciom smoczków i gryzaczków. Naturalne karmienie jest, obok fizjologicznego i najkorzystniejszego treningu funkcji przedartykulacyjnych, doskonałym zabezpieczaniem niemowlęcia przed chorobami górnych dróg oddechowych: wzmacnia jego odporność, jest czynnikiem ułatwiającym powrót do zdrowia dzieciom chorym i szansą na wzmocnienie czy przywrócenie osłabionych lub zaburzonych funkcji połykowo-oddechowych przez niekiedy z pozoru błahe infekcje.
W przebiegu terapii logopedycznej należy uwzględnić między innymi: naukę prawidłowego połykania, żucia, gryzienia, oddychania, usprawnienie i wzmocnienie narządów mowy, poprawę kinestezji artykulacyjnej, zmianę miejsca artykulacji głosek nieprawidłowo realizowanych i wywołanie oraz automatyzację zgodnie ze sztuką logopedyczną.
Zaburzenia układu i pracy języka są też istotnym czynnikiem kształtującym wady zgryzu i wtórnie czynnikiem utrwalającym wadę wymowy.
Przewlekłe schorzenia górnych dróg oddechowych, zaburzone oddychanie, przedłużające się połykanie typu niemowlęcego, zaburzenia ssania, żucia, gryzienia, spowodowane błędami w sposobie karmienia dzieci, i wady zgryzu, będące ich konsekwencją, sprawiają, że zaburzenia mowy związane z zaburzonymi funkcjami oddechowo-połykowymi, a przede wszystkim międzyzębowość to wady złożone i wymagające długotrwałej terapii logopedycznej, a każda przypadkowa infekcja osłabia jej pozytywne efekty.
Terapia międzyzębowości wymaga równoczesnej współpracy logopedy z alergologiem, foniatrą, laryngologiem, otolaryngologiem i ortodontą. Tylko konsekwentne współdziałanie tych specjalistów gwarantuje jej pozytywne rezultaty. W przebiegu terapii logopedycznej należy uwzględnić między innymi: naukę prawidłowego połykania, żucia, gryzienia, oddychania, usprawnienie i wzmocnienie narządów mowy, poprawę kinestezji artykulacyjnej, zmianę miejsca artykulacji głosek nieprawidłowo realizowanych i wywołanie oraz automatyzację zgodnie ze sztuką logopedyczną. Istotnym jest, aby wywołując głoski, które nie są realizowane, oraz prowadząc trening słuchu mownego i autokontroli słuchowej, uwzględniać kryterium wieku oraz możliwości dziecka.
Interwencję logopedyczną podejmujemy z chwilą pojawienia się nieprawidłowości, a u dzieci z grup ryzyka należy podjąć działania profilaktyczne już po narodzeniu, aby nie dopuścić do pogłębiania i utrwalania patologii, tym bardziej, że konsekwencje są daleko idące – obciążają funkcjonowanie całego organizmu dziecka i są zwiastunem przyszłych niepowodzeń szkolnych nie tylko w sferze językowej. Zaburzone funkcje oddechowe upośledzają transport tlenu do całego organizmu, wpływają na jakość nocnego wypoczynku, osłabiają koncentrację uwagi podczas wysiłku umysłowego, zwiększają drażliwość i często są jedną z przyczyn nadruchliwości – mylonej przez otoczenie z ADHD.
Fot. 3. Prawidłowe oddychanie i zgryz u zdrowego 3-letniego chłopca.
Archiwum własne.
Literatura:
- Alergiczny nieżyt nosa to problem 9 milionów Polaków!,
- //www.roik.pl /alergiczny-niezyt-nosa-to-problem-9-milionow-polakow/
- Konferencja GARD- polska alergologia na czele Europy, //www.mojaastma.org.pl
- Mackiewicz B., Wybrane zagadnienia ortodontyczne dla logopedów, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1983.
- Marasz K., Badania logopedyczne w latach 1990–2012, PPP w Toruniu, Prosta 4.
- Marasz K., Przesiewowe badania słuchu w latach 2001–2012, PPP w Toruniu, Prosta 4.
- Stecko E., Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2002.
- Wpływ alergii na zaburzenia słuchu, Wywiad z prof. Henrykiem Skarżyńskim, dyrektorem Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, //www.nazdrowie.pl/artykuł-wpływ-alergii-na-zaburzenia-słuchu
