Jak opracować terapię dziecka z uszkodzonym narządem słuchu?

Słuch jest jednym ze zmysłów, który ma duże znaczenie dla rozwoju mowy. „Uszkodzenie narządu słuchu ogranicza wrażliwość człowieka na bodźce akustyczne i wpływa na jego zdolność do gromadzenia wiedzy drogą słuchową. Uszkodzenie słuchu takiego stopnia, przy którym ograniczona jest wrażliwość na bodźce akustyczne o właściwościach charakterystycznych dla dźwięków mowy, wpływa na zdolność do wykonywania niektórych czynności językowych i komunikowania się językowego. Powodując ograniczenie słuchowej recepcji sygnałów mowy, utrudnia odbiór strumienia słów i rozumienia wypowiedzi ustnych. W niektórych przypadkach powoduje zaburzenia czynności mówienia, ponieważ ogranicza zdolność słuchowego kontrolowania wytwarzania dźwięków mowy” (Krakowiak, 2006, s. 7).

Istota i cele diagnozy logopedycznej

Diagnoza logopedyczna stanowi zestaw określonych zasad działania; polega na przeprowadzeniu badania w celu dokonania oceny rozwoju mowy dziecka i wskazania nieprawidłowości w procesie komunikowania się z powodu występujących trudności wynikających z uszkodzenia narządu słuchu. Ma ona za zadanie rozpoznanie zaburzeń mowy i towarzyszących mu wad wymowy. W skład diagnozy logopedycznej wchodzi:

• ocena rozwoju mowy,
• badanie wymowy na podstawie nazywania, powtarzania przy pomocy obrazków,
• ocena sprawności narządów artykulacyjnych, 
• ocena aparatu oddechowego,
• ocena głosu, 
• ocena funkcji połykania,
• określenie tempa mówienia,
• ocena zgryzu i uzębienia,
• ocena praksji, gnozji i kinestezji,
• określenie prozodii mowy, czyli rytm, melodia, akcent,
• ocena w zakresie stosowania zasad gramatycznych w wypowiedziach,
• zasób słownictwa (czynnego i biernego),
• badanie poziomu rozumienia mowy,
• badanie czytania i pisania,
• badanie odczytywania mowy z ust,
• badanie słuchu fonematycznego,
• określenie sposobu komunikowania się (werbalny, pozawerbalny).

Dodatkowo w czasie badania konieczne jest ocenienie poziomu rozwoju psychofizycznego dziecka, które ma znaczenie w procesie jego wszechstronnej rehabilitacji. 

W diagnozie surdologopedycznej głównym źródłem informacji są wyniki obiektywnych badań słuchu, które obrazują stan narządu słuchu, a dokładniej miejsce jego uszkodzenia, i tym samym określają rodzaj niedosłuchu, a na podstawie klasyfikacji Międzynarodowego Biura Audiofonologii (BIAP) wskazują jego stopień. Poza tym istotny jest też czas, czyli rok życia dziecka, w którym miało miejsce uszkodzenie słuchu, oraz jego przyczyny. 

Przebieg diagnozy logopedycznej

Diagnoza logopedyczna ma określony przebieg wg schematu obejmującego przeprowadzenie wywiadu z rodzicami dziecka z wadą słuchu poprzez uzupełnienie karty logopedycznej, która zawiera dokładny zestaw pytań dotyczących nie tylko słuchu dziecka, jego czasu i przyczyn uszkodzenia, stopnia ubytku słuchu, zastosowania urządzenia wspomagającego słyszenie, lecz także poziomu rozumienia mowy i jej rozwoju oraz sposobu porozumiewania się werbalnego czy pozawerbalnego oraz środowiska rodzinnego (czy w nim występowały problemy w zakresie słuchu).

Karta logopedyczna zawiera:

1. Dane osobowe ucznia (imię i nazwisko, datę urodzenia, szkołę, klasę, adres zamieszkania).
2. Diagnozę logopedyczną (rozpoznanie problemu logopedycznego), uwzględniającą:

• budowę i sprawność narządów artykulacyjnych (zgryz, język, wargi, podniebienie, oddychanie, połykanie),
• dane o rodzicach, rodzeństwie oraz problemach w mówieniu i chorobach w rodzinie,
• rozwój psychofizyczny (przebieg ciąży i porodu, choroby matki w czasie ciąży, przyjmowane w tym okresie leki, typ porodu, stan noworodka, waga, liczba punktów w skali Apgar, typ karmienia, smoczek, picie z butelki, siadanie, raczkowanie, chodzenie, słuch, wady słuchu u dziecka lub w rodzinie),
• Rozwój mowy dziecka (głużenie,  gaworzenie, wiek wypowiedzianego pierwszego słowa, zdania, przebyte choroby, operacje, zaburzenia rozwojowe).
• stan obecny badanego (stan fizyczny, sprawność ruchowa, początek zaburzeń mowy od pierwszych lat życia, po chorobie, lekach, wypadku, przestrachu, czy wada wymowy była usuwana farmakologicznie, operacyjnie, logopedycznie i rezultat zabiegu, stopień upośledzenia, wdrożone leczenie specjalistyczne, lateralizacja, charakterystyka zachowania dziecka). 

Wywiad i obserwacja

Podstawowe punkty, które zawiera karta logopedyczna, mają na celu zilustrowanie szerokiego zakresu potrzebnych informacji dla surdologopedy. Dokładne jej uzupełnianie przez rodziców umożliwia określenie przyczyny zaistniałych u uczniów wad wymowy, zaburzenia słuchu, anomalii w budowie i funkcjonowaniu narządów artykulacyjnych, aparatu oddechowego itp. 

Kolejnym etapem dla logopedy jest obserwacja, kontakt z dzieckiem i przeprowadzenie diagnozy logopedycznej na podstawie wykorzystanych narzędzi do badania. Uzupełnieniem tych działań i zgromadzonych wszelkich istotnych informacji jest jeszcze zapoznanie z dokumentacją medyczną dziecka, czyli wynikami badań słuchu w postaci audiogramów, tympanogramów oraz dodatkowych informacji zawartych w orzeczeniu z poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdy zachodzi potrzeba jej uzyskania. Kompleksowa diagnoza surdologopedyczna, czyli zebranie z wywiadu danych o dziecku i jego środowisku rodzinnym, określenia zaburzenia mowy i słuchu oraz analiza dokumentów, ułatwia skonstruowanie wobec danego dziecka odpowiednich oddziaływań surdologopedycznych oraz określenie pomocy i poradnictwa rodzinie. 

Narzędzia diagnostyczne

Do przeprowadzenia diagnozy surdologopedycznej wykorzystuje się szeroki wachlarz narzędzi badawczych, dostosowując je do wieku i możliwości dziecka, żeby w pełni dokonać oceny sprawności i funkcjonowania aparatu oddechowego, narządów artykulacyjnych, słuchu fonematycznego oraz wymowy. Narzędzia badawcze stosowane w logopedii to różne testy, kwestionariusze obrazkowe, karty badania mowy, ankiety i skale. Do najbardziej znanych i polecanych narzędzi badawczych w zakresie diagnozowania logopedycznego należą:

• Karta badania motoryki [kinestezji] artykulacyjnej (Minczakiewicz),
...