Wybrane narzędzia diagnozy dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną

Diagnoza jako proces

Działalność diagnostyczna realizowana wobec dziecka z niepełnosprawnością sprzężoną może być rozumiana jako proces włączający konkretne czynności, trwające przez pewien czas i cyklicznie, co pewien czas powtarzane, realizowany przez odpowiednich specjalistów (lekarzy różnych specjalności, psychologów, pedagogów, pedagogów specjalnych, logopedów, innych specjalistów) przy współudziale rodziców – w przypadku dzieci i młodzieży oraz samej osoby diagnozowanej – jako jego współuczestników. Bez względu jednak na rodzaj i charakter trudności, zaburzeń, niepełnosprawności diagnoza jest pierwszym etapem szeroko ujętego specjalistycznego działania nacelowanego na rozwojowe wsparcie osoby będącej podmiotem działań diagnostycznych. Kończy się rozpoznaniem na temat funkcjonowania diagnozowanego, wskazaniem rodzaju, głębokości oraz przyczyn obecnych i obserwowanych problemów mogących być konsekwencją istniejących zaburzeń, istniejącej niepełnosprawności i (lub) wpływu środowiska na ich zaistnienie i (lub) ewentualne nasilenie. Powinna zawierać racjonalne wskazówki dotyczące maksymalnej poprawy istniejącego w momencie diagnozy stanu prezentowanego przez podmiot diagnozy, w ramach stymulowania rozwoju, rehabilitacji, terapii, edukacji, adekwatne do możliwości samego podmiotu oraz tych, którymi dysponuje oferowany diagnozowanemu system wsparcia społecznego.
Szczególną uwagę w procesie diagnostycznym zwraca się na mocne strony diagnozowanego dziecka, diagnozowanej osoby, jego (jej) wewnętrzne zasoby, by na ich podstawie budować proponowane postępowanie rehabilitacyjno-terapeutyczno-edukacyjne. Identyfikacja mocnych stron diagnozowanego dziecka jest niezwykle istotna. Są one – jak zauważa J. Głodkowska (1999) – czynnikami stymulującymi jego rozwój, a różnorodne deficyty i zaburzenia pełnią funkcję hamującą. Stąd w pewnym sensie diagnoza pozytywna jest ważniejsza od negatywnej. Terapia powinna opierać się na tym, co sprawne, co jest siłą rozwojową.
Realizacja diagnozy wymaga wykonania pewnych zadań. Należą do nich m.in.: właściwe sformułowanie problemu oraz ustalenie i opis przyczyn nieprawidłowości.

1. Właściwe sformułowanie problemu indywidualnego przypadku diagnozowanej osoby – polega na określeniu cech pozytywnych (zasobów, dodatnich stron funkcjonowania) i cech negatywnych (mogących ograniczać, utrudniać funkcjonowanie oraz proces terapeutyczny). Służą temu dane na temat: rodzaju i nasilenia problemów rozwojowych, sytuacji i osób, w których (wobec których) problemy są szczególnie obecne, zasobów, na których można skonstruować terapię, oraz elementów mogących rzutować negatywnie na jej przebieg. Zdaniem A. Brzezińskiej (2000) w strukturze diagnozy ukierunkowanej na rozwój mieszczą się zarówno działania mające na celu wyodrębnienie deficytów (diagnoza negatywna), jak i identyfikacja tych zasobów indywidualnych i środowiskowych, które sprzyjają rozwojowi dziecka (diagnoza pozytywna).
2. Ustalenie i opis przyczyn prowadzących do nieprawidłowości rozwojowo-funkcjonalnych – dane niezbędne do realizacji działań diagnostycznych można pozyskać z kilku źródeł: od samej diagnozowanej osoby (jej zachowanie, postawy, sposób bycia, wypowie...