Terapia logopedyczna dziecka z opóźnionym rozwojem mowy i jąkaniem wczesnodziecięcym
Wskazówki metodyczne i rozwiązania praktyczne

ORM jest terminem stosowanym przez logopedów praktyków, choć w profesjonalnych klasyfikacjach nie jest wyróżniany jako osobna kategoria diagnostyczna (por. m.in. Jastrzębowska 2019). W ICD-10 oraz ICD-11 podkreśla się jednak, że jest to ważny objaw specyficznych zaburzeń rozwoju mowy i języka oraz innych zaburzeń rozwojowych. Zjawisko to jest szczegółowo omawiane przy analizie poszczególnych jednostek. W klasyfikacjach zawarte są wskazówki kliniczne i diagnostyczne na temat rozwoju sprawności językowej.

Logopedzi stosują określony ogląd języka dziecka, by móc dookreślić zakres występującego opóźnienia. Zbierają informacje z wywiadu i obserwacji, by ustalić:

• kiedy dziecko zaczęło mówić pierwsze słowa i zdania, czyli moment pojawienia się kolejnych stadiów rozwojowych;
• jaki jest przedział czasowy pomiędzy poszczególnymi etapami kształtowania i rozwoju mowy;
• jaki jest stopień opanowania języka na wszystkich jego poziomach;
• które poziomy i jakie aspekty mowy rozwijają się z opóźnieniem;
• jaki jest poziom opanowania umiejętności sprawnego posługiwania się językiem, czyli sprawności komunikacyjnej.

Do tego typu diagnozy dochodzi najczęściej w 3. lub 4. r.ż. dziecka. Na podstawie tych elementów ustala się dalszy tok szczegółowej diagnozy specjalistycznej (np. neurologopedy lub innych specjalistów – m.in. neurologa, psychologa, laryngologa) oraz obiera optymalne strategie terapeutyczne. 

Jakie mogą być wyniki obserwacji?

W czasie szczegółowej obserwacji stanu języka dziecka z objawami świadczącymi o ORM zauważa się opóźnienia w przyswajaniu sobie zazwyczaj wszystkich podsystemów języka (mogą być one na zróżnicowanym poziomie): zasobu leksykalnego, składni, gramatyki i fonetyki. Oprócz tego u części z tych dzieci odnotować można występowanie niepłynności mowy. Czasami jest ona uwarunkowana mniejszą sprawnością językową w porównania z wysoką chęcią komunikowania się werbalnego. Mamy wówczas do czynienia z rozwojową niepłynnością mowy. Jednak u niektórych dzieci występuje jąkanie wczesnodziecięce. Może ono być zdiagnozowane w czasie ustępowania najostrzejszych objawów ORM. Jak wówczas postępować w terapii? Nasuwa się pytanie, czy kończyć najpierw terapię ORM, zanim będzie można przejść do terapii jąkania. Nie zawsze jest to możliwe. Czasami ćwiczenia z obu zakresów należy ze sobą połączyć. Taki wniosek wysnuły autorki niniejszego artykułu na podstawie wieloletniej praktyki logopedycznej i prowadzenia w niej dzieci o tak sprzężonych objawach.

Jaka jest zasada w doborze ćwiczeń? 

Postępuje się podobnie, jak w przypadku współwystępowania dyslalii i jąkania (Walencik-Topiłko, Brych 2022) – czyli należy tak dobrać ćwiczenia, by oba bloki wspierały się wzajemnie i były ze sobą kompatybilne. Sprawdza się kontynuowanie specyficznego dla danej etiologii ORM zestawu ćwiczeń stymulujących rozwój mowy i wprowadzenie odpowiednio dobranych ćwiczeń w terapii jąkania. Poniżej zostaną podane przykłady ćwiczeń związanych z terapią jąkania, które można włączać do terapii w omawianej sytuacji. Należy podkreślić, że zdecydowana większość z nich powinna być realizowana w formie zabawowej. 

I. Przykładowe ćwiczenia wstępne

1. Relaksacje, bajki relaksacyjne (m.in. na podstawie treningu autogennego wg J.H. Schultza, relaksacji Jacobsona), wizualizacje, bajki terapeutyczne.