Rozwijanie niewerbalnych form ekspresji u niewidzących dzieci i młodzieży

Znaczenie niewerbalnych form ekspresji w komunikacji

Ekspresja niewerbalna jest bardzo użytecznym narzędziem komunikacyjnym. Warto rozważać jej znaczenie w komunikacji niewidzących dzieci i osób młodych, zwłaszcza w ich interakcjach z rówieśnikami widzącymi.
Rozpoznawanie, identyfikowanie i interpretowanie oraz stosowanie osobistych niejęzykowych form wyrazu jest ważną kompetencją każdego człowieka. Niewerbalne formy ekspresji to:

• zachowania mimiczne – ruchy mięśni twarzy specyficzne dla określonych emocji i przeżywanych uczuć,
• pozycja i ruch głowy, oczu,
• pantomimika – gestykulacja oraz przybieranie określonej pozycji ciała,
• proksemika – relacje międzyludzkie w przestrzeni, zachowanie odległości względem rozmówców, reakcje na nadmierną bliskość fizyczną,
• parajęzyk – właściwości głosowe mówiącego, tj. głośność wypowiedzi, wysokość, ton głosu, tło dźwiękowe mowy (np. śmiech czy płacz), intonacja, akcenty, niewerbalne wokalizacje, np. chrząknięcia, kaszlnięcia, cmokanie (Śmiechowska-Petrovskij 2012, 2014).

Są one uzupełnieniem komunikatów słownych, istotnym w międzyludzkich interakcjach, stanowią bowiem nośnik emocji, intencji, wskaźnik postaw i przekonań mówiącego. Ich właściwe odczytanie umożliwia pełne zrozumienie i trafną interpretację przekazu osoby mówiącej. Formy niewerbalnej ekspresji zwykle dopełniają komunikaty słowne, czasem są względem nich ekwiwalentne – podwajają znaczenie, a niekiedy mogą nawet zastępować słowa. Szczególna rola przypada pantomimice – zwłaszcza gestykulacji. Ruchami dłoni i rąk można wyrazić dowolne znaczenie, przedstawić konkretny przedmiot lub abstrakcyjne pojęcie. Mówcy ruchami rąk wskazują wielkość, kształt, kierunek i odległość, akcentują poszczególne słowa i podkreślają istotne frazy. Ekspresja niewerbalna służy komunikacji. Można ją jednak analizować również szerzej – niektóre gesty są uznawane za odzwierciedlenie procesów poznawczych człowieka. Mowa ciała może więc stanowić unikalne okno do umysłu i emocji innych ludzi (Jelec, Fleisher, Jaworska 2011; Iverson, Goldin-Meadow 1998).

Trudności komunikacyjne niewidomych dzieci i młodzieży wynikające z recepcji i ekspresji komunikatów niewerbalnych

Wiele form niewerbalnej ekspresji rozwija się w człowieku na skutek wzrokowej obserwacji zachowań mówiących. Dowiedziono jednak także, że niektóre formy pantomimiczne są produkowane niezależnie od tego, czy ktoś widzi, czy nie. Gest może pomóc człowiekowi w przemyśleniu problemu, zapewniając środek do wyrażania względ...