Mówić czy migać?

Modalność audytywno-werbalna dotyczy języków fonicznych, które wykorzystują słuch do odbierania informacji nadawanej za pomocą głosu. Modalność wizualno-przestrzenna obejmuje języki migowe, w których komunikaty są przekazywane w przestrzeni przy użyciu rąk oraz całego ciała, a odbiera się je za pomocą wzroku. Kryterium modalności pozwala na wyróżnienie dwujęzyczności jedno- i dwumodalnej, co przedstawia rys. 1 (Kotowicz 2018).
 

Dwujęzyczność jednomodalna obejmuje dwa języki o tej samej modalności. Mogą to być dwa języki foniczne, np. polski i angielski. Rzadziej spotykana jest dwujęzyczność jednomodalna dotycząca dwóch języków migowych, np. PJM-u i ASL-u. W dwujęzyczności dwumodalnej (ang. bimodal bilingualism) wykorzystywane są dwa języki o różnych modalnościach, czyli jeden język foniczny i jeden język migowy, np. język polski oraz PJM (Emmorey, Borinstein, Thompson 2005; Emmorey i in. 2008; Lillo-Martin i in. 2010). W przypadku dwujęzyczności dzieci głuchych można prowadzić analizy dwujęzyczności osób dwumodalnie dwujęzycznych:

• osoby słyszące mające rodziców G/głuchych (ang. Child of Deaf Adult), CODA, które od dzieciństwa mają kontakt z językiem zarówno migowym, jak i fonicznym (Bishop, Hicks 2005), 
• osoby G/głuche, których komunikacja opiera się na języku fonicznym, w mniejszym natomiast stopniu na języku migowym; posługują się zarówno językiem migowym, jak i fonicznym lub jego formą pisaną (Grosjean 2010, s. 134). 

Analizy mogą dotyczyć również osób dwujęzycznych jednomodalnie – G/głuchych, komunikujących się tylko na płaszczyźnie jednej modalności, w języku migowym oraz fonicznym (pisanym) za pośrednictwem wzroku (czytających mowę z ruchu warg). Dwujęzyczność osób G/głuchych, podobnie jak słyszących, jest bardzo zróżnicowana. Może występować w formie zarówno dwumodalnej, tzn. migowo-pisanej (ang. sign-print bilingualism) i migowo-mówionej (ang. sign-spoken bilingualism), jak i jednomodalnej.
Rozwój językowy jest związany z czynnikami kulturowo-środowiskowymi (Wygotski 1971), zatem dwujęzyczność dzieci głuchych zależy od sposobu akwizycji (uczenia się) języka migowego i języka fonicznego, w tym pisma.
 

Prawo dziecka głuchego do wychowania dwujęzycznego

Od czasu „rewolucji Gallaudeta” sytuacja dzieci i młodzieży z uszkodzeniami słuchu na świecie zmieniła się diametralnie. Rozwój technologii spowodował dostępność nowoczesnych aparatów słuchowych i implantów ślimakowych. Kolejne pokolenia młodych ludzi z uszkodzeniami słuchu, ponieważ mają...