Materiały i pomoce w terapii logopedycznej dziecka z wrodzoną niepełnosprawnością wzroku

Wstęp

Wrodzona niepełnosprawność wzroku w znaczącym stopniu utrudnia realizację szeregu zadań rozwojowych, gdyż wzrok odgrywa kluczową rolę w tak istotnych sferach funkcjonowania jak pozyskiwanie informacji o przedmiotach, osobach i zjawiskach, komunikacja, orientacja w przestrzeni i poruszanie się, nabywanie umiejętności praktycznych. Niewidzenie implikuje konieczność tworzenia map poznawczych i struktur działania na podstawie danych pozawzrokowych, a wytworzenie właściwych mechanizmów kompensacyjnych wymaga odpowiedniego wsparcia ze strony otoczenia. Z kolei słabowzroczność wiąże się z ograniczeniem możliwości odbioru i prawidłowej interpretacji bodźców wizualnych, powodując trudności w kształtowaniu pojęć naturalnych, uczeniu się na drodze obserwacji i naśladownictwa oraz korzystaniu ze standardowych rozwiązań edukacyjnych (Belzyt 2014, Czerwińska 2017). Obie kategorie uszkodzenia wzroku oddziałują także silnie na sferę emocjonalno-społeczną, stanowiąc czynnik ryzyka marginalizacji, izolacji, problemów w wypełnianiu funkcji i odgrywaniu ról społecznych typowych dla wieku i płci.
Dysfunkcja wzroku determinuje szereg zmian w zakresie procesów poznawczych, a tym samym modyfikuje czynność uczenia się, nadając jej specyficzny charakter (Papuda-Dolińska 2017). Dzieci z tym typem niepełnosprawności należą więc do grupy podmiotów uczących się o specjalnych potrzebach edukacyjnych wymagających profesjonalnego wsparcia na takich polach jak:

• obszar dydaktyczny – odpowiedni dobór lub modyfikacja metod nauczania, w tym zastosowanie specjalnych technik pracy oraz pomocy dydaktycznych uwzględniających możliwości percepcyjne użytkowników,
• obszar techniczny – adaptacja otoczenia fizycznego, w tym stanowiska pracy oraz wykorzystanie odpowiednich urządzeń i pomocy techniczno-informatycznych,
• obszar społeczno-emocjonalny – dbałość o komfort psychofizyczny, redukcja czynników stresogennych, działania sprzyjające integracji wewnątrzgrupowej (Czerwińska 2011, Olechowska 2016).

Wśród licznych oddziaływań pomocowych podejmowanych w celu zaspokojenia specjalnych potrzeb edukacyjnych dzieci niewidomych i słabowidzących ważne miejsce zajmuje adaptacja materiałów stosowanych w procesie nauczania-uczenia się. Pedagog prowadzący zajęcia dydaktyczne i rewalidacyjne zobligowany jest do przystosowania pomocy i materiałów do indywidualnych możliwości percepcyjnych uczniów, gdyż brak lub niewłaściwa adaptacja stosowanych środków będzie obniżać efektywność działań i tempo pracy oraz wywoływać frustrację ucznia. Znajomość najważniejszych wytycznych dotyczących strategii opracowywania materiałów dydaktycznych przeznaczonych dla dzieci z dysfunkcją wzroku ma więc podstawowe znaczenie w planowaniu i realizacji różnego typu zajęć terapeutycznych, w tym w diagnozie i terapii logopedycznej.

Adaptacja materiałów dla dzieci słabowidzących

Tyfloadaptacja nie jest prostą czynnością technicznego przetworzenia pomocy dydaktycznej na format dostępny osobom z uszkodzonym wzrokiem. Termin ten odnosi się do złożonego procesu składającego się z fazy koncepcyjnej i wykonawczej, obejmujących szereg działań ukierunkowanych na dostosowanie całości lub elementów materiału dydaktycznego do możliwości percepcyjnych osób niewidomych i słabowidzących, z zachowaniem w możliwie najwyższym stopniu w...