Logopedyczne metody wspierania sprawności językowej osób w podeszłym wieku

Metody wskazane w artykule są wybranymi, przykładowymi grupami ćwiczeń stymulujących kompetencję komunikacyjną osób w wieku senioralnym, pod warunkiem że nie występuje równocześnie inny proces patologiczny w postaci chorób neurodegeneracyjnych.

Potrzeby komunikacyjne a deficyty językowe związane ze starzeniem się

Starość w ujęciu medycznym polega na szeregu zmian biologicznych, które zachodzą w ciele człowieka po 60. roku życia. Wraz ze starzeniem się tkanek zwalnia aktywność neurologiczna, poznawcza i językowa. Potrzeba komunikacji międzyludzkiej pozostaje jednak niezmienna. Niezależnie od okresu życia człowiek pragnie wyrażać werbalnie emocje, manifestować słowami potrzeby, prowadzić dialog zewnętrzny i wewnętrzny, który kreuje jego własny obraz komunikacyjny, a jednocześnie definiuje jednostkę przez właściwy jej język, zakotwicza ją w czasie, miejscu oraz społeczeństwie. Tymczasem wskutek zachodzących w starzejącym się organizmie zmian dochodzi do wieloaspektowych zaburzeń w sferze komunikacji, oraz – przede wszystkim – funkcji życiowych, takich jak oddychanie, połykanie. Następuje spowolnienie procesów językowych, zwłaszcza funkcji semantycznych. Pogarsza się słuch. Konieczne jest wydłużenie czasu potrzebnego do zrozumienia wypowiedzi. Obserwuje się zmniejszenie wydajności produkcji słownej w danej jednostce czasu, zubożenie słownictwa, w tym powtarzanie głosek lub sylab, przerwy w mówieniu. Sprawia to, że wypowiedzi są niedokończone lub rozciągnięte z licznymi stereotypowymi stwierdzeniami, pauzami czy dygresjami. W sferze produkcji głosu także obserwuje się zmiany jakościowe parametrów akustycznych, takich jak monotonny głos, zmniejszona lub zwiększona głośność lub wysokość, chrypka, jednostajność melodyki, zmniejszone akcentowanie, niedokładna artykulacja spółgłosek, aż do bełkotu, spowodowana przez ograniczone ruchy języka i warg, a także przez widoczną zwiększoną nieruchomość mięśni twarzy. Zmniejszenie masy mięśniowej, elastyczności tkanek i obniżenie sensomotoryki w obrębie jamy ustnej i gardła skutkują osłabieniem dynamiki i zakresu połykania, co prowadzi do presbyfagii. W wieku senioralnym pojawiają się zmiany w uzębieniu i związane z tym protezowanie, suchość w jamie ustnej spowodowana często działaniem przyjmowanych leków, a to nie tylko utrudnia żucie, gryzienie i pasaż pokarmowy, lecz także powoduje zaburzenia artykulacyjne i głosowe. Dodatkowo często zmianom starczym towarzyszą deficyty wzroku, słuchu, pamięci, smaku, węchu, łaknienia, co ma ogromny wpływ na możliwości poznawcze człowieka, zaburza jego percepcję, obniża możliwości intelektualne. Ponadto obserwuje się trudności w czytaniu i pisaniu związane z rozumieniem przeczytanej treści, techniką czytania, tempem, wyrazistością, redagowaniem logicznej wypowiedzi pisemnej i tr...