Logopeda a dziecko słabowidzące

Słabowzroczność małych dzieci jest zjawiskiem trudnym do jednoznacznego zdefiniowania. W stosunku do dzieci starszych oraz osób dorosłych, które efektywnie współpracują podczas badania klinicznego i (lub) funkcjonalnego, kryteriami określającymi słabowzroczność są takie parametry jak ostrość wzroku i pole widzenia ([nn] 1992; Corn, Lusk 2010). Niełatwo je zastosować do dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym, kiedy to diagnoza trudności w zakresie funkcjonowania wzrokowego opiera się przede wszystkim na obserwacji reakcji i zachowań dziecka. Dlatego sformułowanie „małe dziecko słabowidzące” należy rozumieć jako dziecko z rozpoznaniem choroby okulistycznej, manifestującej się konsekwencjami mającymi wpływ na jego rozwój, np. niską ostrością wzroku, zaburzeniem wrażliwości na kontrast, zaburzeniem wrażliwości na światło i ubytkami w polu widzenia.
Różne są przyczyny problemów w funkcjonowaniu wzrokowym małych dzieci – od chorób umiejscowionych w poszczególnych elementach gałki ocznej, w nerwie wzrokowym i w dalszych etapach drogi wzrokowej po uszkodzenia pól wzrokowych w korze mózgowej. Współcześnie w grupie dzieci słabowidzących dominują takie rozpoznania okulistyczne jak: retinopatia wcześniaków, częściowy zanik nerwów wzrokowych, niedorozwój nerwów wzrokowych, zaćma wrodzona, wysoka krótkowzroczność, szczelina (coloboma) różnych części oka i albinizm (Seroczyńska, Grałek, Kanigowska 2007; Walkiewicz-Krutak 2017).
Z uwagi na konsekwencje towarzyszące określonej chorobie okulistycznej istotne jest, aby logopeda pracujący z dzieckiem słabowidzącym był świadomy specyfiki trudności w zakresie posługiwania się wzrokiem u danego dziecka. Podstawą zrozumienia trudności dziecka powinny być wyniki funkcjonalnej oceny widzenia, którą zwykle przeprowadza specjalista rehabilitacji wzroku osób słabowidzących.
Współcześnie wskazuje się na określoną specyfikę rozwoju mowy u dzieci z niepełnosprawnością wzrokową, m.in. opóźnienie w nabywaniu mowy, nierównomierne tempo rozwoju mowy, nieprawidłowości dotyczące zasobu słownictwa, formalizację wypowiedzi czy obecność zasobu słów niewiążących się z poznaniem obiektu, który jest reprezentowany przez dane słowo (Zaorska 2016). Z tego powodu dziecko, które dysponuje określonymi możliwościami wzrokowymi, należy wspomóc w zakresie rozwoju mowy i komunikacji odpowiednio dobraną stymulacją wzroku.

Przejawy słabowzroczności u małych dzieci

W przypadku małych dzieci dokładna ocena ostrości wzroku jest możliwa dopiero wówczas, kiedy dziecko rozpoznaje optotypy (symbole) wykorzystywane na tablicach do badania ostrości wzroku i współpracuje z badającym. Praktyka pokazuje, że najwcześniej ma to miejsce ok. 3. r.ż., a w odniesieniu do dzieci słabowidzących – często później. U niemowląt i małych dzieci, które nie mają jeszcze możliwości rozpoznawania znaków używanych na tablicach do badania ostrości wzroku, należy przeprowadzić funkcjonalną ocenę ostrości wzroku (jest ona jednym z elementów funkcjonalnej oceny widzenia). Należy wówczas ustalić, jaki najmniejszy obiekt dziecko jest w stanie zauważyć i w jakiej, maksymalnej odległości może się on znajdować, aby mógł być przez dziecko dostrzeżony (Walkiewicz-Krutak 2014b). Logopeda pracujący z dzieckiem z niską ostrością wzroku powinien wiedzieć,...