Aspekty kompleksowej rehabilitacji w przypadku osób z dyzartrią

Wprowadzenie

Dyzartria jest zaburzeniem na poziomie wykonawczym ruchowego mechanizmu mowy, spowodowanym uszkodzeniami centralnego lub obwodowego układu nerwowego. Przejawia się dysfunkcjami w obrębie aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego, a skutkuje zniekształceniami substancji fonicznej wypowiedzi w płaszczyźnie segmentalnej (artykulacja samogłosek i spółgłosek) oraz suprasegmentalnej (prozodia, akcent, melodia i rytm wypowiedzi). Zaburzenia realizacji fonemów i organizacji prozodycznej ciągu fonicznego mają różny zakres i nasilenie – w skrajnych przypadkach polegają na niemożności wytwarzania dźwięków mowy (Mirecka 2015). Dyzartria występuje w chorobach i uszkodzeniach układu nerwowego, takich jak: zaburzenia krążenia mózgowego, choroby mózgu i rdzenia kręgowego, choroby i uszkodzenia móżdżku czy też choroby i uszkodzenia obwodowego neuronu ruchowego.

Zaburzenia krążenia mózgowego:

• uszkodzenia naczyniowe obustronne w przebiegu udarów mózgu na poziomie górnego neuronu ruchowego – mogące powodować występowanie objawów przemijającej dyzartrii – 
• dyzartria spastyczna (rzekomoopuszkowa),
• uszkodzenia naczyniowe jednostronne górnego neuronu ruchowego – zwykle przejściowe, ale także maskowane, np.: przez afazję czy apraksję – dyzartria wiotka,
• udary tzw. zatokowe – wskutek których powstaje w tkance nerwowej mała jama (zatoka) – 
• dyzartria wiotka,
• udary na poziomie pnia mózgu, opuszki – dyzartria wiotka.

Choroby mózgu i rdzenia kręgowego:

• procesy nowotworowe, guzy mózgu – różne typy dyzartrii zależnie od umiejscowienia uszkodzenia, np. przy guzie kąta mostowo-móżdżkowego może wystąpić dyzartria ataktyczna, jeżeli zajęte są struktury opuszki dochodzi do dyzartrii wiotkiej,
• choroby i uszkodzenia układu pozapiramidowego – przebiegające ze zwiększeniem napięcia mięśni i ograniczeniem ich ruchomości (choroba Parkinsona) – dyzartria hipokinetyczna,
• choroby i uszkodzenia układu pozapiramidowego – objawiające się ruchami mimowolnymi: pląsawica Huntingtona, pląsawica Sydenhama, zespół Gillesa de la Tourette`a – dyzartria hiperkinetyczna,
• choroba Wilsona: dyzartria mieszana z objawami: dystonicznymi, sztywnościowymi, hipokinetycznymi, drżączkowymi, rzadziej ataktycznymi,
• choroba Shy-Dragera: dyzartria mieszana, tj. spastyczno-ataktyczna, hipokinetyczno-spastyczna, taktyczno-spastyczna lub spastyczno-hipokinetyczno-ataktyczna,
• choroba neuronu ruchowego: stwardnienie zanikowe boczne SLA: dyzartria mieszana (wiotko-spastyczna),
• porażenie nadjądrowe postępujące: dyzartria mieszana (wiotko-spastyczna),
• choroby demielinizacyjne (SM): dyzartria miesza...