Teatrzyk amatorski w Domu Seniora, czyli gerontologopedia za kurtyną

Potrzeby komunikacyjne człowieka u schyłku życia przez wiele lat nie były przedmiotem zainteresowań terapeutycznych czy badawczych. Gdy zaczynałam pracę z seniorami dwadzieścia lat temu, dla wielu osób z otoczenia, w tym dla samych seniorów, trudności językowe były raczej mniej ważne w porównaniu z innymi dolegliwościami wieku starczego. Szczęśliwie tematyka ta w ostatnim czasie doczekała się wielu opracowań naukowych i jest bez wątpienia postrzegana jako przedmiot wielodyscyplinarny.
Komunikacja osoby w podeszłym wieku to również świadectwo przebytych chorób, życiowych doświadczeń, ogólnej kondycji fizycznej i psychicznej danej jednostki. Działając kompleksowo, gerontologopedia otworzyła możliwości pracy wieloaspektowej, której efektem jest dobra komunikacja człowieka mimo zachodzących w jego organizmie zmian wynikających ze starzenia się.

Jak starzeje się mowa?

Starzenie to proces biologiczny, który powoduje zmiany w różnych narządach i tkankach ciała. 
Za zdolność do komunikacji odpowiada szereg układów, którymi zawiaduje ośrodkowy układ nerwowy. W jego obrębie w trakcie procesów starzenia najczęściej dochodzi do zaników neuronów, zaburzenia łączności między nimi i zmniejszenia szybkości przewodzenia bodźców. Skutkuje to zaburzeniami pamięci, zwłaszcza krótkotrwałej, a w jej konsekwencji – niepłynnością wypowiedzi, szukaniem brakującego słowa, upraszczaniem komunikatów. Gdy na naturalny proces starzenia dodatkowo nakładają się choroby o charakterze neurodegeneracyjnym (otępienie, choroba Alzheimera, Parkinsonizm), zarówno tworzenie zrozumiałych fonetycznie i semantycznie komunikatów, jak i ich odbiór stają się jeszcze trudniejsze. Obwodowy układ nerwowy, odpowiadający wykonawczo za sygnały płynące z mózgu, pozostaje we współpracy z układem mięśniowym i zmysłowym, produkując dźwięki mowy. Tu również zachodzą procesy starzenia, polegające na wiotczeniu bądź sztywnieniu włókien mięśniowych, co – osłabiając siłę mięśni artykulacyjnych, oddechowych czy fonacyjnych – powoduje kłopoty z produkcją mowy, która staje się trudna w odbiorze, niezrozumiała.
Najczęstszymi dolegliwościami seniorów, jeśli chodzi o funkcjonowanie aparatu mowy, są:

• chrypka (okresowa lub stała), związane z nią uczucie zawadzania w gardle,
• męczliwość głosu (przy dłuższych wypowiedziach, opowiadaniu bądź głośnym czytaniu pojawia się kaszel, odchrząkiwanie, drżenie głosu, głos cichnie),
• zawężenie skali głosu (trudności ze śpiewaniem, intonacją) – u pań: obniżenie, a u panów: podwyższenie głosu,
• zmniejszenie dźwięczności głosu (głos zachrypnięty, matowy),
• obniżenie natężenia głosu (głos cichy, bezbarwny, tworzony z wysiłkiem),
• trudności oddechowe – zmniejszenie pojemności płuc, współwystępujące choroby np. astma, oddech płytki, częsty, brak prawidłowego ciśnienia do wytworzenia prawidłowo brzmiącego głosu,
• dysfagia – zaburzenia połykania – o różnym podłożu....