Rozwój mowy dziecka w kontekście neurofizjologicznym – wczesne uwarunkowania zaburzeń

Stopień skomplikowania i wielość uwarunkowań prawidłowego rozwoju mowy dziecka sprawia, że musimy patrzeć na ten proces holistycznie: biologicznie i psychospołecznie oraz biorąc pod uwagę ich wzajemne uwarunkowania przyczynowo-skutkowe. Wielość „cegiełek” koniecznych do prawidłowego rozwoju mowy i skutecznej komunikacji, opisywana szeroko w literaturze[1], nie ułatwia skutecznej diagnostycznej oceny przyczynowej. 

Mariusz Maruszewski definiuje mowę jako zespół czynności składających się na procesy porozumiewania się za pomocą języka, który jest podstawowym środkiem służącym do porozumienia. Człowiek przyswaja sobie zdolność wykonywania tych czynności w wyniku kontaktów z innymi. Mowa to zatem osobnicze czynności realizacji reguł języka w celu porozumiewania się. Do czynności tych należą nadawanie (budowanie wypowiedzi) i odbiór (rozumienie komunikatów językowych).

W polskiej logopedii termin „mowa” funkcjonuje w dwóch zakresach. W szerokim oznacza zarówno czynność nadawania (zdolność ekspresji), jak i odbioru (zdolność percepcji, czyli rozumienia). W wąskim odnosi się tylko do czynności nadawania komunikatów.

Podobnie jest z terminami „nadawanie” i „odbiór”. W szerokim znaczeniu odnoszą się one zarówno do czynności aparatu wykonawczego mowy (który obejmuje mięśnie warg, języka, podniebienia, wiązadeł głosowych oraz mięśnie narządu oddechowego), aparatu odbiorczego mowy (odpowiedzialnego za różnicowanie słyszanych dźwięków) oraz do mechanizmów psychologicznych, związanych z formułowaniem treści i formy językowej wypowiedzi, rozpoznawaniem znaczenia słyszanych lub wypowiadanych dźwięków (ich kodowaniem i dekodowaniem), które zależą od czynności kory mózgowej. W wąskim znaczeniu można je odnosić jedynie do czynności obwodowych narządów mowy (nadawanie) lub odbioru (recepcji) dźwięków, nieobejmujących procesu ich rozpoznawania, rozumienia mowy. W świetle tych definicji nadawanie i odbiór mowy uwarunkowane są m.in. harmonijną pracą układu nerwowego, mięśni, regulacją układu dotykowego, prawidłową pracą narządu słuchu, układu oddechowego i innych komponentów. Wymienione tu składowe rozwijają się już od pierwszych dni od poczęcia dziecka i nabywają dojrzałości wraz z mijającymi tygodniami ciąży. 

Akt werbalnego porozumiewania się powstaje na skutek wysoce rozbudowanej interakcji funkcjonalnej między wieloma obszarami korowymi, np. na poziomie kontroli słuchowo-wzrokowo-czuciowej mowy. Zdaniem Zofii Kułakowskiej „odbywa się ona dzięki układom działającym w formie pętli przyczynowo-skutkowych, z których podajemy dwa przykłady:

• Mowa jest ciągle przystosowywana w zależności od: 
  • informacji słuchowych (słuchanie własnego głosu i reakcja na mowę partnera), 
  • informacji wzrokowych (reakcje partnera na naszą informację),
  • informacji czuciowych, proprioreceptywnych, pochodzących z naszego systemu fonetycznego. 
• Kontrola słuchowa na poziomie emisji mowy za pośrednictwem szlaku łukowatego. Są to włókna korowe łączące bezpośrednio obszar analizy akustycznych bodźców słownych (obszar Wernickiego) z...