Od lat rozwija się gałąź logopedii skupiająca uwagę na zaburzeniach związanych z chorobami neurologicznymi. Mimo niemal dwudziestoletniego kształcenia specjalistów w tej dziedzinie wciąż brakuje nam odpowiednich narzędzi wspomagających diagnozę zaburzeń języka oraz praksji mowy u dorosłych.
Afazja
Dostęp do narzędzi diagnostycznych dysartrii i dysfagii jest nieco lepszy. Jednak istnieje pilna potrzeba opracowania bądź adaptacji testów językowych, by praktykujący logopedzi nie zdawali się jedynie na opracowane przez siebie (często znakomite) próby kliniczne, tłumaczone samodzielnie, lecz niestandaryzowane i niespolonizowane narzędzia zagraniczne oraz na własne doświadczenie. Chociaż w Standardach Logopedycznych (Grabias i wsp. 2012) autorzy zalecają podejście eksperymentalno-kliniczne, wydaje się ono – zwłaszcza początkującym neurologopedom – trudną i niepewną drogą. Pozwala to wprawdzie na orientację w deficytach pacjenta i zaplanowanie odpowiedniej terapii, jednak tak pozyskane dane nie mogą być porównywane ze sobą i nie stanowią wiarygodnego materiału w opracowaniach naukowych, a bez nich nasza dziedzina nie będzie się rozwijać.
POLECAMY
Dodatkowym utrudnieniem jest niejednolita klasyfikacja i nomenklatura zaburzeń językowych, utrudniająca porozumiewanie się specjalistów kształconych w różnych ośrodkach. Wymienione w tabeli 1 pełne testy do oceny afazji nie są dostępne na rynku wydawniczym. Rozpowszechniane są jedynie pomiędzy specjalistami i studentami neurologopedii. Często budzi to wątpliwości co do ich poprawności, legalności użycia oraz uniemożliwia powołanie się na pozyskane dzięki nim wyniki badań w poważnych publikacjach naukowych. Niepewność budzi również wśród neurologopedów wykorzystywanie narzędzi, którymi posługują się neuropsycholodzy. Tymczasem nie ma formalnych ograniczeń, zwłaszcza w użyciu przesiewowych testów funkcji poznawczych (np. Mini Mental Scale Examination – MMSE, ACEE), które zostały opracowane właśnie w celu wstępnej oceny przez innych specjalistów, a po wykryciu dysfunkcji – skierowania pacjenta do neuropsychologa. Neurologopeda nie może na ich podstawie wystawić wiążącej opinii na temat funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego pacjenta – to domena neuropsychologii. Jeśli jednak korzysta z badań (zwłaszcza testów przesiewowych), ma prawo interpretować ich wyniki w swojej dziedzinie, odnosząc się do zdiagnozowanych ograniczeń komunikacji językowej i stawiając hipotezy odnoszące się do poznawczych przyczyn deficytów.
Tabela 1. Narzędzia do diagnozy zaburzeń językowych
Rodzaj testu | Diagnoza zaburzeń językowych (afazja) | Literatura | Uwagi |
Test przesiewowy |
|
|
|
Test rozbudowany standaryzowany |
|
|
Wersja eksperymentalna, niedostępna w sprzedaży (1) Niewznawiane wydania, niedostępne w sprzedaży (3) Niedostępne na polskim rynku wydawniczym (5, 6) |
Ocena poszczególnych funkcji |
|
|
Niedostępne na polskim rynku wydawniczym (5, 6) |
Próby kliniczne |
|
|
Tabela 2. Narzędzia do oceny motorycznych zaburzeń mowy – dysartrii
Rodzaj testu | Diagnoza motorycznych zaburzeń mowy – dysartrii | Literatura | Uwagi |
Test przesiewowy | brak | brak | brak |
Test rozbudowany standaryzowany |
|
|
Tłumaczenie własne (4) |
Test pojedynczych funkcji |
|
|
|
Kwestionariusze samooceny |
|
|
|
Pokrewnym tematem jest ocena postępujących zaburzeń językowych i zaburzeń mowy towarzyszących chorobom neurodegeneracyjnym. Tu splatają się ściśle kompetencje neuropsychologa i neurologopedy, nie powinny one być jednak traktowane konkurencyjnie, lecz jako poszerzenie wiedzy o dysfunkcjach, o inną perspektywę.
Apraksja mowy
Niezagospodarowanym obszarem jest diagnoza apraksji mowy, która wprawdzie stanowi element afazji ruchowej, może jednak nie występować w obrazie klinicznym tego typu afazji, a może też w nim dominować, będąc najpilniejszą potrzebą terapeutyczną chorego. Bardzo rzadko w praktyce klinicznej spotyka się izolowane zaburzenia o typie apraksji mowy, bez cech zaburzeń językowych. Prawdopodobnie ze względu na niewielką częstotliwość występowania nie wszyscy neurologopedzi potrafią diagnozować i różnicować powyższe zaburzenia, tym więc pilniejsza jest potrzeba stworzenia lub adaptacji na potrzeby języka polskiego odpowiednich narzędzi. Niewystarczające wydają się nieliczne próby w Bostońskim Teście Afazji.
Tabela 3. Narzędzia do oceny dysfunkcji połykania – dysfagii
Rodzaj testu | Ocena zaburzeń połykania – dysfagii | Literatura | Uwagi |
Test przesiewowy/próby kliniczne |
|
|
Wszystkie testy dostępne na stronie www.polykanie.pl Opisane w „Forum Logopedy” nr 30 |
Test przesiewowy rozbudowany (wiele konsystencji) |
GUSS Volume-Viscosity Swallow Test V-VST |
|
|
Test obserwacyjny |
|
|
Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów
- 6 wydań magazynu "Forum Logopedy"
- Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
- Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
- ...i wiele więcej!