Dołącz do czytelników
Brak wyników

Z praktyki logopedy

23 stycznia 2020

NR 35 (Styczeń 2020)

Narzędzia diagnostyczne w neurologopedii dorosłych

Marika Litwin

573

Od lat rozwija się gałąź logopedii skupiająca uwagę na zaburzeniach związanych z chorobami neurologicznymi. Mimo niemal dwudziestoletniego kształcenia specjalistów w tej dziedzinie wciąż brakuje nam odpowiednich narzędzi wspomagających diagnozę zaburzeń języka oraz praksji mowy u dorosłych.

Afazja


Dostęp do narzędzi diagnostycznych dysartrii i dysfagii jest nieco lepszy. Jednak istnieje pilna potrzeba opracowania bądź adaptacji testów językowych, by praktykujący logopedzi nie zdawali się jedynie na opracowane przez siebie (często znakomite) próby kliniczne, tłumaczone samodzielnie, lecz niestandaryzowane i niespolonizowane narzędzia zagraniczne oraz na własne doświadczenie. Chociaż w Standardach Logopedycznych (Grabias i wsp. 2012) autorzy zalecają podejście eksperymentalno-kliniczne, wydaje się ono – zwłaszcza początkującym neurologopedom – trudną i niepewną drogą. Pozwala to wprawdzie na orientację w deficytach pacjenta i zaplanowanie odpowiedniej terapii, jednak tak pozyskane dane nie mogą być porównywane ze sobą i nie stanowią wiarygodnego materiału w opracowaniach naukowych, a bez nich nasza dziedzina nie będzie się rozwijać.

POLECAMY

Dodatkowym utrudnieniem jest niejednolita klasyfikacja i nomenklatura zaburzeń językowych, utrudniająca porozumiewanie się specjalistów kształconych w różnych ośrodkach. Wymienione w tabeli 1 pełne testy do oceny afazji nie są dostępne na rynku wydawniczym. Rozpowszechniane są jedynie pomiędzy specjalistami i studentami neurologopedii. Często budzi to wątpliwości co do ich poprawności, legalności użycia oraz uniemożliwia powołanie się na pozyskane dzięki nim wyniki badań w poważnych publikacjach naukowych. Niepewność budzi również wśród neurologopedów wykorzystywanie narzędzi, którymi posługują się neuropsycholodzy. Tymczasem nie ma formalnych ograniczeń, zwłaszcza w użyciu przesiewowych testów funkcji poznawczych (np. Mini Mental Scale Examination – MMSE, ACEE), które zostały opracowane właśnie w celu wstępnej oceny przez innych specjalistów, a po wykryciu dysfunkcji – skierowania pacjenta do neuropsychologa. Neurologopeda nie może na ich podstawie wystawić wiążącej opinii na temat funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego pacjenta – to domena neuropsychologii. Jeśli jednak korzysta z badań (zwłaszcza testów przesiewowych), ma prawo interpretować ich wyniki w swojej dziedzinie, odnosząc się do zdiagnozowanych ograniczeń komunikacji językowej i stawiając hipotezy odnoszące się do poznawczych przyczyn deficytów.

Tabela 1. Narzędzia do diagnozy zaburzeń językowych

Rodzaj testu Diagnoza zaburzeń językowych (afazja) Literatura Uwagi
Test przesiewowy
  1. Skala oceny dynamiki afazji – SODA
  2. Frenchay Aphasia Screening Test – FAST
  1. Puchowska-Florek M., Książkiewicz B., Nowaczewska M., Ocena przydatności wybranych skal i testów do oceny afazji u pacjentów w ostrym okresie udaru mózgu, „Udar Mózgu” 2005, t. 7, nr 2, s. 39–47;
  2. Enderby P., Wood V., Wade O., The Frenchay Aphasia Screening Test: a short, simple test for aphasia appropriate for nonspecialist, „Journal of Rehabilitation Medicine” 1987a, nr 8, s. 166–170 (polska adaptacja: Bitniok M.)
  
Test rozbudowany standaryzowany
  1. Test do diagnozy afazji
  2. Krakowska neurolingwistyczna bateria diagnostyki afazji
  3. Test obrazkowo-literowy do badania afazji
  4. Kwestionariusz diagnostyczny zaburzeń mowy ze szczególnym uwzględnieniem afazji i dysartrii dla młodzieży i dorosłych
  5. Bateria językowa z Sydney – do badania pierwotnej postępującej afazji.
  6. Skala oceny zaburzeń językowych w postępującej afazji
  1. Goodglass H., Kaplan E., The Assessment of Aphasia and Related Disorders, Philadelfia 1983. (tłumaczenie oraz adaptacja lingwistyczna i pragmatyczna H.K. Ulatowska, M. Sadowska, D. Kądzielawa na podstawie wydania II);
  2. Pąchalska M., Kaczmarek B.L.J., Knapik H., Cracow Neurolinguistic Battery of Aphasia Examinnation. Special Issue devoted A.R. Luria, „Aphasiology” 2007, vol. 9, nr 2, s. 193–206;
  3. Szumska J., Metody badania afazji, Warszawa 1980;
  4. Szłapa K., Tomasik I., Wrzesiński S., Kwestionariusz diagnostyczny zaburzeń mowy ze szczególnym uwzględnieniem afazji i dysartrii dla młodzieży i dorosłych, Gdańsk 2014;
  5. Savage S., Hsieh S., Leslie F., Foxe D., Piguet O., Hodges J.R., Sydney Language Battery (SYD BAT), [bmw] 2011;
  6. Leyton H., Progressive Aphasia Language Scale, [bmw] 2011
 Wersja eksperymentalna, niedostępna w sprzedaży (1)

Niewznawiane wydania, niedostępne w sprzedaży (3)

Niedostępne na polskim rynku wydawniczym (5, 6)
Ocena poszczególnych funkcji
  1. FAS
  2. Token Test (Test żetonów)
  3. Test do badania słuchu fonemowego
  4. Test do badania rozumienia mowy u dzieci i dorosłych
  5. Bostoński test nazywania
  6. Bateria testów do badania
  7. pamięci semantycznej z Cambridge
  1. Lezak M.D., Neuropsychological assessment, Oxford 1995;
  2. De Renzi E., Vignolo L.A., The Token Test: a sensitive test to detect receptive disturbances in aphasia, „Brain” 1962,  nr 85, t. 4, s. 665–678. 
  3. Szeląg E., Szymaszek A., Test do badania słuchu fonemowego, Gdańsk 2006;
  4. Szeląg E., Szymaszek A., Test do badania rozumienia mowy u dzieci i dorosłych, Gdańsk 2014.
  5. Kaplan E., Goodglass H., Weintraub S., Boston Naming Test, Boston 1983;
  6. Adlam A.L.R., Patterson K.,  Bozeat S., Hodges J.R., Cambridge  Semantic Memory Test Battery, „Neurocase” 2010, nr 16(3), s. 193–207
 Niedostępne na polskim rynku wydawniczym (5, 6)
Próby kliniczne
  1. Zestaw prób do badania wyższych czynności nerwowych u chorych z ogniskowymi uszkodzeniami mózgu
  2. Zadania językowe z ACE – III
  1. Łucki W., Zestaw prób do badania procesów poznawczych u pacjentów z uszkodzeniami mózgu. Pracownia Testów Psychologicznych PTP, Warszawa 1995;
  2. Hodges J.R., Larner A.J., Addenbrooke’s Cognitive Examinations: ACE, ACE-R, ACE-III, ACEapp, and M-ACE. Cognitive Screening Instruments, Springer 2017, s. 109–137; polska wersja Skali ACE-III opracowana pod kierunkiem dr E. Sitek, M. Sendereckiej
  

 

Tabela 2. Narzędzia do oceny motorycznych zaburzeń mowy – dysartrii

Rodzaj testu Diagnoza motorycznych zaburzeń mowy – dysartrii Literatura  Uwagi
Test przesiewowy brak brak brak
Test rozbudowany standaryzowany
  1. Skala oceny dyzartrii Robertsona
  2. Ocena stanu dyzartrii
  3. Skala do oceny zrozumiałości wypowiedzi, Karty badania
  4. FDA-III (Frenchay Dysarthria Assessment)
  1. Tarkowski Z., Diagnoza i terapia osób dorosłych z dyzartrią [w:] Gałkowski T. (red.), Podręcznik akademicki, Logopedia, t. 2: Pytania i odpowiedzi. Opole 2003, s. 784–786;
  2. Gatkowska I., Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej, Kraków 2012;
  3. Jauer-Niworowska O., Dyzartria. Wskazówki do diagnozy różnicowej poszczególnych typów dyzartrii, Gliwice 2009;
  4. Enderby P., Palmer R., Frenchay Dysarthria Assessment – Second Edition, [bmw] 2008.
 Tłumaczenie własne (4)
Test pojedynczych funkcji 
  1. Skala oceny funkcji nerwu twarzowego
  2. Skala oceny głosu GRBAS
  1. House J.W., Brackmann D.E., Facial nerve grading system, „Otolaryngology–Head and Neck Surgery” 1985, nr 93 (2), s. 146–147;
  2. Wood J.M., Athanasiadis T., Allen J., Laryngitis, „BMJ” 2014 [online:] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25300640?_ga=2.183008163.447477346.1571393836‒1662353356.1571393836
  
Kwestionariusze samooceny
  1. Wskaźnik niepełnosprawności głosowej VHI – Voice Handicap Index
  2. Skala dyskomfortu traktu głosowego VTD – Vocal Tract Discomfort
  1. Pruszewicz A., Obrębowski A., Wiskirska-Woźnica B., Wojnowski W., W sprawie kompleksowej oceny głosu–własna modyfikacja testu samooceny niesprawności głosu (Voice Handicap Index), „Otolaryngologia Polska” 2004, nr 58, s. 547–549;
  2. Niebudek-Bogusz E., Woźnicka E., Śliwińska-Kowalska M., Ocena przydatności skali traktu głosowego (VTD) w diagnostyce dysfonii czynnościowej, „Otorynolaryngologia” 2010, nr 9 (4), s. 204–209

 

 

Pokrewnym tematem jest ocena postępujących zaburzeń językowych i zaburzeń mowy towarzyszących chorobom neurodegeneracyjnym. Tu splatają się ściśle kompetencje neuropsychologa i neurologopedy, nie powinny one być jednak traktowane konkurencyjnie, lecz jako poszerzenie wiedzy o dysfunkcjach, o inną perspektywę.


Apraksja mowy


Niezagospodarowanym obszarem jest diagnoza apraksji mowy, która wprawdzie stanowi element afazji ruchowej, może jednak nie występować w obrazie klinicznym tego typu afazji, a może też w nim dominować, będąc najpilniejszą potrzebą terapeutyczną chorego. Bardzo rzadko w praktyce klinicznej spotyka się izolowane zaburzenia o typie apraksji mowy, bez cech zaburzeń językowych. Prawdopodobnie ze względu na niewielką częstotliwość występowania nie wszyscy neurologopedzi potrafią diagnozować i różnicować powyższe zaburzenia, tym więc pilniejsza jest potrzeba stworzenia lub adaptacji na potrzeby języka polskiego odpowiednich narzędzi. Niewystarczające wydają się nieliczne próby w Bostońskim Teście Afazji.

 

Tabela 3. Narzędzia do oceny dysfunkcji połykania – dysfagii

Rodzaj testu Ocena zaburzeń połykania – dysfagii Literatura Uwagi
Test przesiewowy/próby kliniczne
  1. Test 90 ml wody
  2. Test Daniels
  3. Dysphagia Limit
  4. Zmodyfikowany test z niebieskim barwnikiem Evansa
  1. DePippo i in., Validation of the 3-oz water swallow test for aspiration following stroke, „Archives of Neurology” 1992 nr 49, s. 1259–1261; Suiter D.M. Leder S.B., Clinical utility of the 3-ounce water swallow test, „Dysphagia” 2008 nr 23, s. 244–250;
  2. Daniels S.K. i in., Clinical Assessment of Swallowing and Prediction of Dysphagia Severity, „American Journal of Speech-Language Pathology” 1997, nr 6, s. 17–24;
  3. Ertekin C., Aydogdu I., Yuceyar N., Piecemeal deglutition and dysphagia limit in normal subjects and in patients with swallowing disorders, „Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry” 1996, nr 61 (65), s. 491–496;
  4. Belafsky P.C., Blumenfeld L., Lepage A., Nahrstedt K., The accuracy of the modified Evan’s blue dye test in predicting aspiration, „Laryngoscope” 2003 Nov 113 (11), s. 1969 – 72

Wszystkie testy dostępne na stronie www.polykanie.pl

Opisane w „Forum Logopedy” nr 30
Test przesiewowy rozbudowany
(wiele konsystencji)		 GUSS
Volume-Viscosity Swallow Test V-VST
  1. Trapl i in., Dysphagia Bedside Screening for Acute-Stroke Patients; „Stroke” 2007, nr 38, s. 2948–2952;
  2. Rofes L., Arreola V., Clave P., The volume-viscosity swallow test for clinical screening of dysphagia and aspiration, „Nestlé Nutrition Institute Workshop” 2012, nr 72, 
  3. s. 33–42
Test obserwacyjny
  1. Test Crary
  1. Crary M., Spontaneous Swallowing Frequency Has Potential to Ide...

Pozostałe 70% treści dostępne jest tylko dla Prenumeratorów

Co zyskasz, kupując prenumeratę?
  • 6 wydań magazynu "Forum Logopedy"
  • Dostęp do wszystkich archiwalnych artykułów w wersji online
  • Możliwość pobrania materiałów dodatkowych
  • ...i wiele więcej!
Sprawdź

Przypisy