Mowa w życiu dziecka

Mowa a język

Mowa jest cechą gatunkową, warunkującą prawidłowy rozwój społeczny, poznawczy i emocjonalny człowieka. Zdolność porozumiewania się odgrywa bowiem istotną rolę w regulacji jego własnej aktywności. Stanowi też narzędzie służące organizacji własnego działania oraz wpływa na sposób pojmowania otaczającego świata. Mowa to kompetencje językowe i komunikacyjne oraz proces ich realizacji. Obie te kompetencje są wiedzą, która musi być kształtowana w sprzyjających warunkach społecznych, a jej niedostatek powoduje zwykle społeczną izolację jednostki i ograniczenie jej możliwości umysłowych. Należy podkreślić, że mowa i znajomość języka to dwie umiejętności, które mierzymy osobno i wspólnie rozpatrujemy, aby ocenić zdolności werbalne dziecka. Mowa składa się z dźwięków wydawanych ustnie w celu przekazania informacji. Znajomość mowy mierzymy, porównując zestaw pojedynczych dźwięków oraz ich kombinacji stosowanych przez dziecko z normą odpowiadającą danej grupie wiekowej. W zakres ocenianych cech wchodzą też barwa i ton głosu, tempo oraz intonacja. 

Język to pojęcie o znacznie szerszym znaczeniu niż mowa. Odnosi się do słownictwa, gramatyki i kontekstu społecznego, które wpływają na nasz sposób komunikowania się za pomocą mowy, gestów i pisma. Jest symbolicznym systemem stosowanym w celu odzwierciedlenia myśli, nadaje znaczenie wszystkim dźwiękom mowy, jakie z siebie wydajemy. 

Do składników mowy zalicza się:

• język – rozumiany jako system znaków służący do porozumiewania się w obrębie danej społeczności,
• tekst – rozumiany jako językowo zorganizowana wypowiedź, w której wyróżnia się treść, formę językową i nośnik myśli,
• nadawanie – przekaz informacji różnymi kanałami odpowiednio do postaci tekstu, 
• odbiór – odpowiednio do rodzaju przekazu (słuchowy, wzrokowy, dotykowy). 

Funkcje mowy

Gdy mówi się o funkcjach, jakie mowa pełni w życiu jednostki, wymienia się najczęściej trzy: reprezentatywną (zastępowanie rzeczy i wskazywanie na nie), ekspresywną (wyrażanie uczuć) i impresywną lub społeczną (pobudzanie słuchacza do reakcji). Nadrzędną funkcją mowy jest komunikacja. Komunikacja werbalna jest podstawowym, naturalnym sposobem porozumiewania się ludzi. Od tego, czy funkcja ta pojawi się w odpowiednim czasie, zależy, jak szybko dziecko opanuje najwyższe poziomy rozwoju intelektualnego i społecznego. Złożony proces nabywania sprawności językowych przebiega u każdego człowieka indywidualnie, co wynika z uwarunkowań zarówno biologicznych, jak i społecznych. Kształtowanie się psychiki człowieka odbywa się przede wszystkim przez mowę. Jej zaburzenia powodują poznawcze i społeczne konsekwencje. Należy podkreślić również ścisły związek mowy z myśleniem, który ma charakter dwukierunkowy. Niska inteligencja powoduje opóźnienie rozwoju mowy, ale opóźniony rozwój mowy jest również przyczyną obniżenia poziomu intelektualnego. Wykazano, że pod wpływem zorganizowanej nauki mowy następuje wzrost ilorazu inteli...