Czym jest giełkot?
Giełkot jest zaburzeniem mowy charakteryzującym się jego nieświadomością, małym zakresem uwagi, zakłóceniem percepcji, artykułowania i formułowania wypowiedzi. Równocześnie giełkot jest zaburzeniem procesów myślowych programujących mowę, wynikającym z dziedzicznych predyspozycji. Mowa bezładna oddziałuje na wszystkie sfery związane z komunikacją, czyli na:
POLECAMY
- pisanie,
- czytanie,
- poczucie rytmu,
- akcentowanie logiczne czy wyrazowe.
Wpływa też na zwykłe zachowanie niezwiązane z werbalnym komunikowaniem się (Weiss D. A., 1964).
Cechy giełkotu
Giełkot według definicji American Speech-Language-Hearing Association (St. Louis, K.O., 1996) jest zaburzeniem płynności charakteryzującym się szybkim i/lub nierównym tempem mówienia, nadmiernymi przerwami w akcie mowy i często innymi zaburzeniami tak mowy (language), jak i błędami fonetycznymi oraz deficytami uwagi.
Aby rozpoznać giełkot, jednostka musi prezentować wszystkie poniżej wymienione cechy:
- dźwięki nie są płynne i nie bardzo wiadomo, co dana osoba chce powiedzieć i jak chce to powiedzieć,
- występuje nadmierna ilość „normalnych niepłynności”, takich jak przerywanie czy rewizje (poprawianie się),
- nie występują lub występują bardzo rzadko widoczne symptomy walki o kontynuowanie mówienia, np. próby przerwania bloku, bo tych bloków po prostu nie ma,
- nie występują lub występują bardzo rzadko zachowania pomocnicze (drugoplanowe objawy jąkania, takie jak: tiki czy współruchy).
Objawy giełkotu
Jednostka z giełkotem dodatkowo prezentuje jeden z poniższych objawów:
- zbyt szybkie mówienie jest czymś charakteryzującym tę osobę,
- mowa jest niedbała,
- występujące pauzy są zbyt krótkie, zbyt długie lub występują w nieodpowiednich miejscach.
Ta „potoczystość” mowy i dewiacje jej tempa są istotą symptomatyki trzepotania mowy. Kliniczny obraz jest jeszcze bardziej wzmocniony, jeśli pojawia się:
- nieład i dezorganizacja języka lub zdolności konwersacyjnych,
- ograniczona świadomość podmiotu dotycząca jego niepłynności i nadmiernego tempa mówienia,
- tymczasowe „polepszenie” mowy, gdy podmiot jest do tego zmuszany poleceniami: „mów wolniej”, „uważaj” lub nagrywany na kasetę audio lub wideo,
- zła wymowa, niewymawianie czy pomijanie nieakcentowanych sylab w dłuższych słowach,
- mówienie niezrozumiałe czy trudno zrozumiałe dla odbiorcy,
- przypadki jąkania lub giełkotu w rodzinie,
- społeczne lub zawodowe problemy będące skutkiem giełkotu,
- zdolności językowe znacznie niższe od ogólnych uzdolnień (inteligencji),
- pochylone ręczne pismo,
- nadaktywność, ograniczony czas skupienia uwagi,
- problemy z percepcją słuchową.
Podczas stawiania diagnozy należy precyzyjnie oddzielić mowę bezładną od jąkania, ponieważ obydwa zaburzenia mowy wymagają innych oddziaływań terapeutycznych. Obydwa problemy różnią się zarówno symptomami, jak i cechami osobowości jednostek je posiadających.
Przyczyny giełkotu
Nie ustalono dotychczas przyczyn giełkotu. Uważa się, że przyczyny mogą być różne, somatyczne, psychiczne lub nawykowe. Weiss D. A. (1964) wprowadził pojęcie Centralnego Zaburzenia Mowy. W skład tego zaburzenia wchodzą różne zaburzenia mowy: opóźniony rozwój mowy, dyslalia, giełkot, jąkanie, trudności w czytaniu i pisaniu czy zakłócenia rytmu i muzykalności. Ich wspólną przyczyną jest dziedziczenie niepełnowartościowego układu nerwowego.
Arnold B.E. (1970) uważa, że dziecko dziedziczy skłonności do giełkotu, ale także do niskich zdolności językowych, jak również charakteryzują go inne zaburzenia: niemuzykalność, zaburzenia orientacji przestrzennej i lateralizacji czy dyspraksji. Pewien wpływ mogą mieć także uwarunkowania środowiskowe.
Wielu badaczy jest zdania, że mowa bezładna jest spowodowana fizjologiczno-mózgowymi i anatomiczno-mózgowymi minimalnymi uszkodzeniami oun pochodzenia prenatalnego (Becker K.P., Sovák M., 1975).
Podstawowe rozróżnienie
Podczas stawiania diagnozy należy precyzyjnie oddzielić mowę bezładną od jąkania, ponieważ obydwa zaburzenia mowy wymagają innych oddziaływań terapeutycznych. Obydwa problemy różnią się zarówno symptomami, jak i cechami osobowości jednostek je posiadających.
| JĄKANIE | GIEŁKOT |
| świadomość zaburzenia | brak świadomości zaburzenia |
| często narastająca logofobia | brak strachu przed sytuacjami komunikacyjnymi mimo komunikatów, nie traktują tego jak jakiegoś osobistego problemu |
| mówienie w warunkach koncentracji na przebiegu mowy daje wyraźnie gorsze efekty |
mówienie w warunkach koncentracji na przebiegu mowy daje wyraźnie lepsze efekty |
| mówienie przy żądaniu krótkich odpowiedzi powoduje gorszy sposób mówienia (wzrost napięcia emocjonalnego) |
mówienie przy żądaniu krótkich odpowiedzi powoduje lepszy sposób mówienia ( łatwiejsza koncentracja uwagi w krótkich odcinkach czasu) |
| czytanie znanego tekstu daje lepsze efekty |
czytanie znanego tekstu daje gorsze efekty (zbytnio wzrosta tempo mówienia) |
| czytanie nieznanego tekstu, podobnie jak mówienie w obcym języku, daje gorsze efekty |
czytanie nieznanego tekstu, podobnie jak mówienie w obcym języku, daje lepsze efekty |
| cechy osobowości: wycofanie, nieśmiałość, zahamowanie, zamkniętość, introwertyczność, niepewność i nieufność. |
cechy osobowości: agresywność, wybuchowość, ekstrawersja, impulsywność, brak kontroli, szybkość, chaotyczność i niefrasobliwość* *Według doświadczeń klinicznych autora tego tekstu, właśnie ta ostatnia cecha osobowości najlepiej charakteryzuje osobowość osób prezentujących mowę bezładną |
Istota terapii mowy bezładnej
Inna jest także, w porównaniu z jąkaniem, istota terapii mowy bezładnej. Przede wszystkim chodzi o zmniejszenie tempa mówienia. Jest to bardzo trudne przedsięwzięcie. Wymaga zastosowania wielu wymyślnych ćwiczeń, np.:
- pracy na bezsensownych wyrazach i tekstach,
- czytania wspak,
- stosowania bardzo rozbudowanych wypowiedzi, aby stopniowo je skracać i dostosowywać do codziennego języka.
Dużym utrudnieniem w pracy są z reguły złe reakcje na pracę z echokorektorem, który dobrze spełnia zadanie „zwalniacza mowy” w terapii zbyt dużego tempa mówienia osób jąkających się. Pacjenci z mową bezładną najczęściej nie są w stanie pod jego wpływem zmniejszyć szybkości mówienia i przez to pogarsza się jeszcze jakość ich wypowiedzi.
Dlatego znakomita większość terapeutów giełkotu jest zdania, że celem wstępnym czy początkowym ale jednocześnie nadrzędnym jest wzbudzenie motywacji pacjentów do terapii. Ogromne znaczenia ma tutaj uświadomienie im, że problem z mową powoduje ich gorsze funkcjonowanie społeczne i zawodowe. Dopiero, gdy zrozumieją, że giełkot jest ich problemem a nie sprawą ich bliskich czy współpracowników, są w stanie podjąć się bardzo trudnego zadania zwolnienia tempa swojego mówienia, co najczęściej jednocześnie powoduje zdecydowane polepszenie ogólnej jakości ich mowy.
Literatura:
• Arnold B.E.: An attempt to explain the causes of cluttering with LLMM theory. Folia Foniatrica 1970, nr 4–5.
• Becker K.P., Sovák M.: Lehrbuch der Logopädië, Berlin 1975.
• Daly D.A.: The Source for Stuttering and Cluttering. East Moline, IL: LinguiSystems, 1996.
• Freund H.: Observations on tachylalia. “Folia Foniatrica” 1970, nr 4–5.
• Führing M., Lettmayer O., Elstner W., Lang H.: Die Sprachfehler des Kindes und ihre Beseitigung. Wiedeń 1978.
• St. Louis K.O.(Ed.): Research and opinion on cluttering: State of the art and science. Special issue of the Journal of Fluency Disorders, 21, 1996.
• Tarkowski Z., Smul M.: Giełkot. Warszawa 1988.
• Weiss D.A.: Cluttering, New Jersey 1964.
