Mowa bezdźwięczna – postępowanie logopedyczne

Mowa bezdźwięczna

Mowa bezdźwięczna nazywana jest również ubezdźwięcznianiem lub wymową bezdźwięczną. Irena Styczek ubezdźwięcznianiem głosek nazywa zaburzenia w realizacji dźwięczności, które „polegają na niewymawianiu głosek dźwięcznych (wyjątek stanowią samogłoski i spółgłoski sonorne, tzn. [r], [l], [m], [n], [l’], [m’], [ń], []), zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów” (Styczek 1979, s. 505).
Według Józefa Tadeusza Kani, mowa bezdźwięczna to „typ dyslalii, w którym zniekształceniu podlega fonologiczna korelacja dźwięczności” (Kania 1982, s. 244).
W popularnym podręczniku logopedycznym Grażyna Jastrzębowska i Olga Pelc-Pękala (2003, s. 421) definiują mowę bezdźwięczną jako „specyficzny rodzaj dyslalii, w którym zaburzona jest korelacja dźwięczności w trzynastu parach opozycyjnych”.
Pary opozycyjne w zakresie kategorii dźwięczności, w których obserwuje się substytucje, wymienił J.T. Kania:

Pierwszych pięć par tworzą spółgłoski zwarte, kolejne trzy: zwarto-szczelinowe, następne pięć: szczelinowe. Towarzyszy im zawsze dźwięczna wymowa samogłosek i głosek sonornych [m], [n], [ń], [l], [r], [], [ṷ]. 
Brak zaburzeń w ich realizacji wyjaśnia się faktem większego niż przy pozostałych stopnia otwarcia kanału ustnego, co stwarza lepsze warunki do drgań wiązadeł głosowych (Styczek 1979, s. 505).
Rodzaje mowy bezdźwięcznej
Wyodrębnia się dwa typy mowy bezdźwięcznej (Kania 1982):

• całkowitą – objawia się zaburzeniem wszystkich par opozycyjnych,
• częściową – objawia się zaburzeniem części par opozycyjnych lub jednej z nich.

Mowa bezdźwięczna częściowa bywa zejściową formą mowy bezdźwięcznej całkowitej, np. wskutek prowadzonej wcześniej terapii logopedycznej. Bywa też, że zaburzonych jest 11 par opozycyjnych, a niezaburzona pozostaje wymowa głosek wargowo-zębowych [v] i [v’]. Głoski [v] i [v’] najrzadziej ulegają ubezdźwięcznieniu.
Zgodnie z trójczłonowym podziałem dyslalii, możliwe są trzy rodzaje mowy bezdźwięcznej:

• substytucja spółgłosek dźwięcznych na bezdźwięczne, np. [tomek] domek, [ćeći] dzieci, [puty] buty,
• deformacja – wymawianie spółgłosek dźwięcznych w postaci półdźwięcznej,
• elizja głosek dźwięcznych (występuje najrzadziej), np. [omek] domek, [eći] dzieci, [uty] buty.

Cechy fonetyczne

Przyjrzyjmy się cechom fonetycznym tych trzech typów głosek, aby lepiej zrozumieć mechanizm zniekształcania głosek dźwięcznych: