Logopedia wobec przemian kulturowych i cywilizacyjnych współczesnego świata

Uwagi wstępne

„Nic nie jest takie samo” pisał filozof Alfred Korzybski. Każdy ma własny, niepowtarzalny układ pojęć, który po swojemu projektuje zjawiska rzeczywistości w umyśle. Dzieje się tak dlatego, że zmysły i mózg każdego człowieka funkcjonują w sobie właściwy sposób i budują indywidualne, niedające się do końca porównać doświadczenia, a tkwiące w umyśle każdej osoby układy pojęć mają moc generowania nowych struktur poznawczych. Ludzkie umysły funkcjonują rozmaicie, a te różnice są wynikiem czynników zarówno biologicznych, jak i kulturowych (Korzybski 1958; Grabias 2001).
Jedną z charakterystycznych cech współczesnej cywilizacji jest zwiększanie się liczby osób, które odznaczają się pewną odmiennością, a z powodu trudności w podporządkowaniu się obowiązującym regułom życia społecznego narażone są na społeczną krytykę i wykluczenie. Zachowania, w tym językowe, niespójne z normami kulturowymi, nietypowe, nie zawsze jednak świadczą o zaburzeniu, mogą bowiem wynikać ze szczególnego profilu rozwoju umysłu, uwarunkowanego zarówno biologiczną różnorodnością poszczególnych jednostek, jak i specyfiką procesu ich socjalizacji we współczesnym, szybko zmieniającym się świecie. Skutkiem psychicznej odmienności, zwłaszcza w konserwatywnym społeczeństwie, są trudności człowieka z identyfikacją siebie, wchodzeniem w rozmaite role społeczne, zwiększaniem własnej niezależności i sprawności w relacjach społecznych, osiąganiem pewności siebie i zaufania do samego siebie (Schaffer 2006), prowadząc w skrajnych sytuacjach do wiktymizacji, uzależnień, stanów depresyjnych, jadłowstrętu psychicznego, zachowań suicydalnych i innych schorzeń psychicznych. Ten narastający problem wymaga nowych, systemowych rozwiązań wypracowanych na gruncie różnych nauk, w tym również logopedii. 
Jak wiadomo, szczególne znaczenie dla rozwoju każdej jednostki mają doświadczenia związane z okresem rozwoju. Główne zadanie, przed którym staje wówczas człowiek, niezależnie od kultury, to „zintegrowanie swojego zachowania”, „uformowanie” osobowości w obrębie określonej rzeczywistości społecznej. W okresie dorastania jednym z ważniejszych problemów człowieka jest relacja między jego indywidualną świadomością a społecznymi postawami, które mogą sprzyjać lub przeszkadzać mu w zdobywaniu doświadczeń życiowych, rozwijaniu zdolności i aktualizacji potencjału poznawczego. Badania dowodzą, że wpływ środowiska ma także duże znaczenie w pozytywnej i trwałej modyfikacji kierunku rozwoju oraz funkcjonowania jednostki w przypadku, gdy obciążona jest czynnikami biologicznymi. W sytuacjach społecznej dezaprobaty wobec odmiennego funkcjonowania człowieka dochodzi do utraty potencjalnych jego zdolności, ponieważ społeczne nastawienie i środowiskowa stymulacja odgrywają istotną rolę w aktywizacji i ukierunkowaniu procesów neuroplastyczności i neurokompensacji umożliwiających skuteczną socjalizację człowieka (Panasiuk 2017).

Ludzka neuroróżnorodoność

Pod względem anatomiczno-fizjologicznym zdrowe ludzkie mózgi są do siebie podobne, ich strukturalno-czynnościowe właściwości stanowią o inherentnych cechach gatunku ludzkiego. Jednak badanie procesów neurofizjologicznych nie pozwala na pełne zrozumienie indywidualnego umysłu, którego istotą jest jednostkowo specyficzna struktura relacyjna przyjmowanych przez mózg stanów mentalnych wynikających z niepowtarzalnej historii każdej jednostki. Wyjaśnienie relacji zachodzących między następującymi po sobie stanami mentalnymi możliwe jest tylko przy uwzględnieniu tych indywidualnych historii jednostek, łącznie z intencjonalnymi odniesieniami stanu ich umysłu do stanów...