Dzieci, u których obserwuje się poważne zaburzenia artykulacji, mogą wolniej rozwijać pozostałe podsystemy językowe, choć brak jest czynników jednoznacznie wpływających na takie zaburzenie, np. problemów ze słuchem, neurologicznych czy intelektualnych. Konsekwencją takich opóźnień mogą być problemy z nauką i zaburzenia zachowania, czasem bardzo poważne. One z kolei – wtórnie – mogą przyczyniać się do pogłębiania problemów z mową.
Autor: Agnieszka Banaszkiewicz
Dr n. hum. w zakresie językoznawstwa, filolog polski, logopeda i neurologopeda, adiunkt w Katedrze Logopedii Uniwersytetu Gdańskiego od 2008 r. Jako logopeda pracuje od 2002 r.; obecnie w Poradni Ortodontycznej Uniwersyteckiego Centrum Stomatologicznego Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, w ramach programu ortodontycznej opieki nad dziećmi z wrodzonymi wadami części twarzowej czaszki prowadzi diagnozę i terapię logopedyczną m.in. osób z rozszczepami. Autorka monografii Fleksja werbalna w mowie dzieci pięcioletnich (2011) oraz artykułów z zakresu diagnozy, terapii logopedycznej i lingwistyki.
Logopedzi często spotykają się z sytuacją, gdy rodzice zgłaszają się na diagnozę z dzieckiem, podając jako przyczynę fakt, że „ono nic nie mówi”. Obserwacja malucha w gabinecie wydaje się potwierdzać ten fakt, bo dziecko, często wystraszone, nie odzywa się. Jeśli pacjent jest w 2. r.ż. bądź ma skończone 2 lub 3 lata, sytuacja jest bardzo poważna. Jak jednak przeprowadzić diagnozę, szczególnie gdy dziecko odmawia wykonania testów?
Diagnoza i terapia dziecka z rozszczepem podniebienia i (lub) wargi to dla logopedy nie lada wyzwanie. Kiedy oprócz tej wady anatomicznej stwierdza się również upośledzenie umysłowe, zadanie to jest jeszcze trudniejsze.
Należy brać pod uwagę możliwości komunikacyjne dziecka, poziom rozwoju jego kompetencji komunikacyjnej, poziom sprawności językowej, ale też specyficzne warunki anatomiczne oraz możliwe konsekwencje wady rozszczepowej i opóźnień w rozwoju mowy w postaci trudności w kontaktach interpersonalnych, a także w nauce, szczególnie czytania i pisania.
W terapii mowy dzieci z rozszczepem należy zachować ogólne zasady terapii logopedycznej oraz szereg zasad obowiązujących podczas prowadzenia terapii artykulacji. Jedną z najważniejszych jest zasada rozpoczynania wywoływania głosek od najłatwiejszych dla danego dziecka. Logopedzie powinien przyświecać cel osiągnięcia jak najbardziej zrozumiałej mowy, co oznacza w pełni opanowany system fonologiczny.
Mechanizm podniebienno-gardłowy to czynność podniebienia miękkiego działającego jako zastawka kontrolująca rozdział powietrza między częścią ustną gardła a nosogardzielą. U osób zdrowych podniebienie miękkie zwisa ku dołowi w kierunku języka, ale w czasie wymowy dźwięków ustnych mięśnie unoszą je ku górze i przemieszczają ku tyłowi do tylnej ściany gardła, uniemożliwiając przepływ powietrza do jamy nosowej. U pacjentów z rozszczepem podniebienia miękkiego (oraz w przypadku niektórych innych zaburzeń tej okolicy) mechanizm podniebienno-gardłowy nie funkcjonuje prawidłowo, podniebienie miękkie nie może się unieść, by dotknąć tylnej ściany gardła, a wynikiem stałej ucieczki powietrza do nosa jest nosowanie otwarte. Dzieje się tak z powodu braku ciągłości mięśni, zbyt krótkiego podniebienia miękkiego i małej sprawności mięśni podniebienia miękkiego (Ellis III 2001).
Osoba z rozszczepem podniebienia powinna być objęta terapią logopedyczną od momentu stwierdzenia wady rozwojowej aż do momentu wykształcenia zadowalających zdolności komunikacyjnych. Jak wygląda specyfika zaburzeń mowy u pacjentów z tą dolegliwością oraz jakie są zasady efektywnej terapii we współpracy z innymi specjalistami?