Usprawnianie dzieci z dysharmonią rozwojową

Interaktywność mechanizmów rozwoju dziecka

Rozwój dziecka to proces złożony, podporządkowany mechanizmom dojrzewania i plastyczności mózgu, które trwają intensywnie przez co najmniej kilkanaście pierwszych lat życia i są względem siebie interaktywne. Rozwój określają czynniki genetyczne, ale nie mniej istotny wpływ nań mają bodźce płynące ze środowiska, czyli to, co otoczenie zrobi lub czego nie zrobi wobec dziecka, jaka będzie jakość stymulacji docierającej do układu nerwowego i modelującej program genetyczny dzięki plastyczności mózgu.

Rozwój przebiega równolegle i równocześnie w kilku zasadniczych obszarach funkcjonalnych, które są w stałej korelacji ze sobą:

• ruch (duża motoryka, kontrola postawy, koordynacja, napięcie mięśni),
• mowa i sfera poznawcza (komunikacja i artykulacja; pojęcia i rozumowanie),
• koordynacja wzrokowo-ruchowa (mała motoryka, manipulacja),
• relacje społeczne (zachowania, emocje).

Uwzględniają to opracowania przedstawiające etapy prawidłowego rozwoju poprzez zestawianie nowych osiągnięć w poszczególnych sferach (np. skala Denver, wiek występowania kamieni milowych we wczesnej ocenie rozwoju dziecka C.F. Dosman, D. Andrews, K.J. Goulden i in.).
Pamiętajmy jednak: ścieżka rozwoju każdego dziecka przebiega indywidualnie i może wyglądać nieco inaczej niż w podręcznikowych schematach. Granice norm w oczekiwanej ewolucji dziecka są w gruncie rzeczy bardzo szerokie; np. za prawidłowe może być uznane opanowanie umiejętności siadania w wieku pomiędzy 6. a 10. m.ż., a chodzenia – pomiędzy 10 a 18 m.ż.; spodziewany zasób słów w mowie dwulatka wynosi od ok. 50 do aż 300 wyrazów. Ważne, aby zachować racjonalny dystans do licznych publikacji z wykresami oczekiwanych osiągnięć dziecka i dostrzegać dziecko jako całość psychofizyczną, jako osobę w jej konkretnym otoczeniu.

Prawidłowy rozwój i dysharmonia rozwojowa

Dzięki ogromnemu postępowi wiedzy neurofizjologicznej i metod diagnostycznych dziś to już oczywistość, że dla harmonijnego rozwoju dziecka istotna jest nie tylko prawidłowa architektura OUN, ale też współdziałanie poszczególnych struktur i okolic na różnych poziomach OUN (struktury korowe i podkorowe). To współdziałanie jest możliwe dzięki procesom integracyjnym w OUN. Jeśli prawidłowy jest proces przetwarzania, a także kojarzenia w mózgu informacji odbieranych z otoczenia przez zmysły i różne układy systemu nerwowego, to na bazie wrażeń podstawowych – czyli słuchowych, wzrokowych, dotykowych, węchowych, smakowych i wrażeń płynących z systemu czuciowo-dotykowego oraz informacji z systemu limbicznego odpowiadającego za emocje – rozwijają się umiejętności najbardziej skomplikowane, najwyżej zorganizowane, takie jak: mowa, komunikacja, zachowania, poczucie własnego ciała i obraz samego siebie (somatognozja i tożsamość), koncentracja, czytanie, pisanie czy abstrahowanie.

W ostatnich dekadach coraz częściej spotykamy dzieci, u których nie można stwierdzić żadnej ściśle określonej patologii OUN, a tylko występują zaburzenia mózgowych procesów integracyjnych. Te dysfunkcje, nawet niezbyt nasilone, sprawiają jednak, że dzieci takie na ogół mieszczą się w normie intelektualnej, a mimo to funkcjonują poniżej tego poziomu.

W konsekwencji narastają zaburzenia zachowania oraz trudności z adaptacją do ogólnie przyjętych zasad koegzystencji w rodzinie, w grupie, w klasie. Ich rozwój niepokoi opiekunów, gdyż nie radzą sobie tak dobrze jak rówieśnicy i nie można już tego uznać za „indywidualną ścieżkę rozwoju”. Charakterystyczne dla takich podopiecznych jest to, że niektóre funkcje rozwijają się zupełnie prawidłowo, według oczekiwanego tempa, inne przewyższają normy,...