Studium przypadku Intensywna terapia logopedyczna wyznacznikiem jakości funkcjonowania pacjenta z afazją

Praca z osobami po udarach mózgu przybiera tyle postaci, ilu pacjentów spotyka terapeuta na swej drodze. W pierwszym etapie terapii, zazwyczaj jeszcze podczas pobytu w szpitalu lub na oddziale rehabilitacji, częste bywają pytania rodziny w tonie: Ile czasu potrwa, zanim wróci do pracy? Jak długo trzeba będzie pracować, aby znów prowadził normalne życie? Kontekst takich pytań jest jednoznaczny – kiedy znów będzie jak dawniej?

Dopiero z czasem rodzina godzi się z faktem, iż w przypadku głębokich zaburzeń afatycznych – najczęściej o charakterze mieszanym czy złożonym – zarówno motorycznym, jak związanym z poziomem rozumienia struktur języka w powiązaniu z innymi deficytami w funkcjonowaniu pacjenta – nie zawsze można wymagać efektów pozwalających na powrót do szeroko rozumianej normalności. Te normy muszą ulec zmianie i przybrać formę malutkich kroczków, często z momentami gwałtownego hamowania czy jazdy wstecz, co w efekcie prowadzi do uświadomienia sobie, że priorytetem stać się musi poprawa jakości życia oraz utrzymanie poziomu funkcjonowania afatyka na takim, który jest górną granicą JEGO możliwości, a nie norm uznawanych społecznie. Tylko wtedy można będzie rozpatrywać życie osób z afazją w kategoriach szczęścia i godności.

Pracę z panem Pawłem rozpoczęliśmy w 2009 roku. Po udarze, który przebył dziewięć lat wcześniej, wiosną 2000 roku, w epikryzie można odczytać: afazja całkowita, plegia prawych kończyn z porażeniem nerwu twarzowego. W wyniku rehabilitacji poudarowej, prowadzonej bardzo regularnie i kompleksowo, pan Paweł uzyskał stopień funkcjonowania pozwalający mu na samodzielność podczas wykonywania czynności domowych i samoobsługowych. Nauczył się posługiwać lewą ręką – łącznie z umiejętnością pisania i wykonywania precyzyjnych ruchów dłoni.

Sukces w zakresie sprawności ruchowej był możliwy dzięki kompetentnemu zespołowi rehabilitantów, zaangażowaniu rodziny oraz silnej motywacji i samozaparciu pana Pawła, graniczącemu z nadludzką siłą charakteru.

Praca z osobami po udarach mózgu przybiera tyle postaci, ilu pacjentów spotyka terapeuta na swej drodze.

Stopień afazji również uległ zmniejszeniu do stanu pozwalającego na porozumiewanie się przy pomocy pojedynczych wyrazów i wyuczonych zwrotów. W momencie rozpoczęcia naszych codziennych spotkań, jesienią 2009 roku, były to głównie rzeczowniki oraz zdania pozbawione fleksji i o bardzo uproszczonej strukturze składniowej, pozbawionej orzeczenia. Zaburzona prozodia mowy, uszkodzony słuch fonemowy, niski stopień rozumienia rozbudowanych wypowiedzi (zarówno słownych, jak i pisemnych), styl telegraficzny, brak mowy produktywnej – to najbardziej charakterystyczne cechy języka pana Pawła, które występowały sześć lat temu. Występujące przy tym zaburzenia koncentracji, akalkulia, brak umiejętności odbioru treści przenośnych, relacji czasoprzestrzennych i rozpoznawania stron, zaburzenia o charakterze syntagmatycznym, nieumiejętność dostrzegania związków przyczynowo-skutkowych oraz inne defekty utrudniające komunikację werbalną spowodowały, że nasze codzienne spotkania przybierały formę zajęć polisensorycznych, wykorzystujących różnorodne rekwizyty i formy aktywności.

Celem naszej pracy stało się usprawnianie kompetencji komunikacyjnej poprzez:

• odbudowę funkcji językowych – rozumienia i ekspresji mowy, artykulacji i płynności wypowiedzi,
• doskonalenie gramatycznej strony języka (słowotwórstwo, składnia, morfologia, fleksja, ortografia),
• poprawę komunikacji niewerbalnej (mimika, gesty, ruchy ciała),
• wzbogacanie czynnego i biernego słownictwa,
• niwelowanie trudności w czytaniu i pisaniu,
• poprawę społecznego funkcjonowania dzięki usprawnieniu funkcji językowych,
• rozwijanie i utrzymywanie funkcji mózgowych oraz emocjonalnych na poziomie zadowalającym pana Pawła i jego rodzinę,
• podniesienie wiary we własne możliwości, a w efekcie coraz bardziej sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie.

Zamierzone cele realizujemy systematycznie już sześć lat, ciesząc się z każdego drobiazgu, będącego dla nas krokiem do sukcesu i poprawy jakości życia pana Pawła.

Zadania, które w tym celu podejmujemy, to między innymi:

1. Doskonalenie rozumienia mowy:

• praca z tekstem pisanym: czytanie ze zrozumieniem książek, opowiadań, czasopism,
• odpowiadanie na pytania, wykonywanie poleceń dotyczących tekstu, pisanie tekstów,
• słuchanie i omawianie programów edukacyjnych,
• oglądanie filmów i programów telewizyjnych, opowiadanie ich treści, podsumowania, streszczenia,
• przysłuchiwanie się rozmowom i włączanie się do nich,
• podejmowanie rozmów na różne tematy,
• tworzenie dialogów, opowiadań, tekstów,
• utrwalanie i wyjaśnianie znaczenia przysłów, sentencji, morałów.

2. Poprawa artykulacji i ekspresji mowy:

• powtarzanie różnego rodzaju połączeń artykulacyjnych,
• korzystanie z gestów ułatwiających artykulację,
• ćwiczenia oddechu i fonacji,
• doskonalenie ruchów artykulacyjnych podczas wypowiedzi.

3. Praca nad płynnością wypowiedzi:

• prawidłowy tor oddychania,
• utrzymywanie odpowiedniego tempa mowy,
• praca z tekstem – czytanie i powtarzanie,
• powtarzanie schematów gramatycznych (np. odmiany czasowników),
• uzupełnianie, kończenie przysłów szeregów zautomatyzowanych.

4. Ćwiczenia strony gramatycznej języka:

• słowotwórstwa – tworzenie schematów wyrazowych poszczególnych części mowy, wprowadzanie nowego słownictwa oraz jego utrwalanie,
• składni – tworzenie zdań, pytań, tekstów, doskonalenie schematów wypowiedzi,
• morfologii i fleksji – odmiana poszczególnych części mowy, wprowadzanie nowych wyrazów,
• ortografii – wprowadzanie i utrwalanie reguł gramatycznych i interpunkcyjnych podczas różnorodnych ćwiczeń z tekstem pisanym,
• różnorodne ćwiczenia gramatyczne i leksykalne, łączące poszczególne funkcje (szeregowanie, przeciwieństwa, kategorie, stopniowanie itp.).

5. Usprawnianie komunikacji niewerbalnej:

• doskonalenie mimiki oraz umiejętności interpretowania gestów i ruchów ciała, ekspresja niewerbalna podczas ćwiczeń pantomimicznych.

6. Wzbogacanie słownictwa:

• różnorodne ćwiczenia gramatyczne: tworzenie kategorii, zdań, pytań, zwrotów językowych, przeciwieństw, zdrobnień, skojarzeń, łańcuszków językowych, połączeń p...