Narzędzie ADOS-2 w praktyce diagnostycznej niepsychologa

Diagnozowanie zaburzenia ze spektrum autyzmu

Zaburzenie ze spektrum autyzmu (ASD, ang. Autism Spectrum Disorder) należy do grupy zaburzeń neurorozwojowych (w artykule termin zaburzenie ze spektrum autyzmu będzie wymiennie stosowany z terminem autyzm). Kryteria diagnostyczne ASD, opisane w klasyfikacjach diagnostycznych DSM-5 (American Psychiatric Association 2013), i ICD-11 (World Health Organization 2018) obejmują trwałe deficyty w zakresie wzajemności społeczno-emocjonalnej, języka pragmatycznego, niewerbalnych zachowań komunikacyjnych wykorzystywanych do interakcji społecznych, a także deficyty w rozwoju, utrzymywaniu i rozumieniu relacji społecznych. Do podstawowych objawów ASD – oprócz jakościowych nieprawidłowości w funkcjonowaniu społecznym – zaliczane są także ograniczone, powtarzalne i stereotypowe wzorce zachowań i zainteresowań. Autyzm jest zaburzeniem heterogenicznym, a objawy mogą się znacznie różnić u poszczególnych osób. Zdolności poznawcze osób z ASD mogą wahać się od obniżonych względem normy dla wieku do bardzo wysokich (Centers for Disease Control and Prevention 2019).

Częstość występowania ASD na świecie szacuje się na ok. 1% populacji (Lai, Lombardo, Baron-Cohen 2014). Od roku 2000 częstość rozpoznawania autyzmu u dzieci wzrosła o ok. 150%, co czyni ASD poważnym wyzwaniem społecznym (Baio i in. 2018). Chociaż ASD może być zdiagnozowane już w wieku 2 lat lub niższym, zgodnie z danymi amerykańskimi większość dzieci z ASD otrzymuje diagnozę w okolicach czwartych urodzin, a w przypadku osób wysokofunkcjonujących – jeszcze później (Baio i in. 2018). Objawy charakterystyczne dla ASD są obecne w ciągu całego życia danej osoby i wpływają na jej doświadczenia osobiste, rodzinne, edukacyjne i zawodowe. Osoby z ASD mogą komunikować się, wchodzić w interakcje, zachowywać się i uczyć inaczej niż większość ludzi. Wiele z nich potrzebuje znacznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu.

Nie istnieje obiektywna i jednoznaczna metoda diagnozowania autyzmu, dlatego proces diagnostyczny jest złożony, a składają się nań badanie przesiewowe i kompleksowa ewaluacja diagnostyczna. Badania przesiewowe obejmują zwykle badanie kwestionariuszowe albo obserwacyjne, służące wykryciu opóźnień rozwojowych i wskaźników atypowego rozwoju charakterystycznego dla ASD. Narzędzia do badań przesiewowych muszą uwzględniać zróżnicowanie obrazu klinicznego osób z autyzmem zależne od płci, możliwości poznawczych, wieku czy etapu rozwoju (Lai i in. 2014).

Proces diagnozy powinien być interdyscyplinarny i uwzględniać informacje z wielu źródeł, w tym z wywiadu rozwojowego z rodzicem lub opiekunem, z placówek opiekuńczych i edukacyjnych (np. przedszkola), badań obserwacyjnych, wy...