Logopedyczne ćwiczenia przygotowawczo- -profilaktyczne wspomagające rozwój dziecka w wieku przedszkolnym (część 1)

Ćwiczenia przygotowawczo-profilaktyczne prowadzone z dziećmi w wieku przedszkolnym nie tylko utrwalają przyswojone wcześniej wzorce wymawianiowe i dobre nawyki artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe oraz słuchowe, ale przede wszystkim przygotowują do następnych poziomów rozwoju mowy, w tym do artykulacji kolejnych głosek. Pełnią one funkcję profilaktyczną, ponieważ zapobiegają zaburzonej zdolności komunikacyjnej (szczególnie w zakresie artykulacji), a pośrednio – trudnościom w nauce czytania i pisania oraz niekorzystnej psychospołecznej sytuacji dziecka po rozpoczęciu nauki w szkole.

Ćwiczenia oddechowe, fonacyjne, narządów artykulacyjnych i słuchowe dodatkowo uzupełniają diagnozę i wspomagają terapię logopedyczną. Stosowane są przez logopedów w postępowaniu diagnostycznym (np. określone ruchy języka przy ocenie jego sprawności), wstępnej fazie terapii (np. ćwiczenia czubka języka przed wywołaniem dźwięku [š]) lub jako element terapii właściwej (np. ćwiczenia oddechowe czy fonacyjne w dysartrii lub ćwiczenia słuchu fonemowego w zaburzeniach artykulacji spowodowanych niedokształceniem różnicowania dźwięków opozycyjnych). Jeśli ćwiczenia wykonywane są przez pacjentów poddawanych diagnozie bądź będących w trakcie terapii logopedycznej, to mają one charakter diagnostyczny lub terapeutyczny.

Ćwiczenia przygotowawczo-profilaktyczne są niezbędne w programie profilaktycznym, a ponieważ przygotowują do prawidłowej artykulacji, powinny być stosowane przed ćwiczeniami ortofonicznymi.

Zaproponowany model ćwiczeń przygotowawczo-profilaktycznych jest kompatybilny z procesem powstawania mowy i uwzględnia jego komponenty. Określa cele, a także poszczególne rodzaje ćwiczeń, do których zaproponowano przykładowe ćwiczenia. Według modelowego schematu można porządkować bogaty materiał ćwiczeniowy ujęty w licznych polskich opracowaniach metodycznych, w których niejednokrotnie brak jest jasno wyznaczonego celu i precyzyjnego podziału ćwiczeń, które pozwoliłyby logopedom, nauczycielom i rodzicom na świadome ich stosowanie w celach profilaktycznych. 

Ćwiczenia oddechowe i oddechowo-fonacyjne1

Czynność mówienia jest zależna przede wszystkim od oddychania (łac. respiratio). W naprzemiennych fazach wdechu i wydechu biorą udział i współdziałają ze sobą: przepona2, płuca oraz mięśnie brzuszne i międzyżebrowe. Powietrze w fazie wdechu przedostaje się do płuc przez nos (dla mowy przez usta), gardło, krtań, tchawicę oraz oskrzela. W fazie spoczynku czas trwania wdechu i wydechu jest podobny. Podczas mówienia wdech trwa krócej i jest głębszy (powietrze dociera do niższych części płuc, a nie tylko ich szczytów),...