Temat tego artykułu jest wielowątkowy, mimo że zajmuję się tu być może niezbyt liczną grupą dzieci i osób z zaburzeniem językowym, której liczebność w populacji wynosi 3–7%. Taka rozpiętość może wynikać m.in. z trudności w identyfikowaniu zaburzenia, wewnętrznego zróżnicowania tej grupy i różnego stopnia nasilenia trudności w posługiwaniu się mową i językiem. Zastanawiając się nad zasadami współpracy rodziców i specjalistów, musimy pamiętać o tym, jakie są istotne objawy zaburzenia i jak wpływają one na funkcjonowanie społeczne dziecka. Sposobu diagnozowania zaburzenia i najważniejszych jego objawów dotyczył artykuł zamieszczony w lipcowym numerze „Forum Logopedy”1. Specyfika objawów, ich znaczny wpływ na funkcjonowanie dziecka w domu, grupie rówieśniczej i szkole mają znaczenie w planowaniu współpracy z rodzicami. Musimy uwzględnić jej (w naturalny sposób) zmieniający się charakter na różnych etapach życia dziecka.
Autor: Anna Paluch
Psycholog, logopeda, specjalista afazji dziecięcej, pracowała m.in. w krakowskim ośrodku dla dzieci afatycznych (założonym przez dr Janinę Kuligową), obecnie pracuje w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Współautorka publikacji i metody AFA - skala. Jak badać mowę dziecka afatycznego”, prowadzi szkolenia na temat badania mowy dziecka wspólnie z Elżbietą Drewniak-Wołosz.
Chcąc przybliżyć ten temat czytelnikom, poświęcę kilka uwag terminologii oraz zwrócę uwagę na różnorodne podziały zaburzenia i kryteria jego rozpoznawania. Omówię sposoby diagnozowania i rodzaje przeprowadzanych przez logopedów diagnoz, stosowanych najczęściej testów i innych form badania oraz ogólnie przedstawię opracowane we współpracy z Elżbietą Drewniak-Wołosz narzędzie KOJD-AFA.
Diagnozowanie i terapia dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji odbywa się głównie na pograniczu psychologii i logopedii. Logopeda jest przygotowany do oceny mowy i sprawności językowej, a psycholog odpowiada za prawidłową ocenę rozwoju psychoruchowego, w tym inteligencji, pamięci, emocji, uwagi i funkcji percepcyjnych. Istotna jest tutaj ścisła współpraca psychologa z logopedą.
Dzieci afatyczne rozwijają się inaczej niż ich zdrowi rówieśnicy. Osiowym objawem nieprawidłowego rozwoju są ograniczenia w opanowaniu mowy w aspekcie zarówno ekspresyjnym, jak i percepcyjnym. Niedokształcenie mowy (n.m.) o typie afazji może mieć różną postać. Prawidłowa diagnoza umożliwia objęcie dziecka odpowiednią terapią i dostosowanymi do jego potrzeb formami kształcenia w przedszkolu i szkole.
Niedokształcenie mowy o typie afazji przejawia się u dziecka brakiem integracji mowy. Jego mowa nie osiągnęła pełnej formy, jednak w pewnym stopniu się rozwinęła. Sformułowanie „o typie afazji” podkreśla podobieństwo objawów obserwowanych w języku dziecka do symptomów afazji nabytej. Terapia pacjentów z n.m. o typie afazji jest nie tylko metodą, ale pewnego rodzaju sztuką. Opiera się na intuicji, doświadczeniu i w miarę możliwości dobrym kontakcie z pacjentem.
Wiemy, iż dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji są grupą wewnętrznie zróżnicowaną. Dziecko afatyczne z dominującymi zaburzeniami rozumienia prezentuje inny obraz objawów niż dziecko z dominującymi zaburzeniami ekspresji mowy, a sformułowanie diagnozy niejednokrotnie wymaga dłużej prowadzonej obserwacji i badań.