Wpływ odruchów wieku wczesnodziecięcego na rozwój i zachowanie dziecka

Temat odruchów, a w szczególności zasadność diagnozowania i badania ich aktywności, jest obecnie przedmiotem dyskusji i odmiennych stanowisk terapeutów zajmujących się sensoryczno-motorycznymi metodami terapii. Moje podejście do kwestii badania aktywnych odruchów i ich integracji wynika z prawie dwudziestoletniego doświadczenia w pracy terapeutycznej, obserwacji, uczenia się i wyciągania wniosków. Dzięki możliwości współpracy ze Swietłaną Masgutową miałam szansę obserwować z bliska proces wprowadzania w Polsce jej metod pracy z aktywnymi odruchami. Drugim filarem są dla mnie badania i wiedza przekazywane przez Sally Goddard.

Podczas wieloletniej praktyki diagnostycznej i terapeutycznej zrozumiałam, że szerokie, interdyscyplinarne spojrzenie na trudności dziecka pozwala zazwyczaj na optymalną pomoc. W wielu przypadkach przyczyny trudności są złożone i potrzebna jest współpraca różnych specjalistów – terapeutów neurorozwojowych, fizjoterapeutów, psychologów, logopedów, terapeutów integracji sensorycznej, terapeutów słuchowych, psychoterapeutów, osteopatów, dietetyków i innych. Dlatego niezwykle ważne jest, żeby – pracując jako specjalista w danej dziedzinie – mieć świadomość innych dostępnych możliwości wsparcia i być otwartym na ich stosowanie. Z taką intencją powstał ten artykuł – by przypomnieć i przybliżyć, przynajmniej w małym fragmencie, temat odruchów. Omówię tu jedynie wybrane z nich, ale te szczególnie istotne ze względu na rozwój mowy dziecka. Przy czym mowę traktuję szeroko – nie tylko jako umiejętność wypowiadania słów i prawidłową artykulację, ale też jako wynik zdolności do słyszenia, rozpoznawania dźwięków, rozumienia mowy ludzkiej, gotowości do uczenia się i komunikowania z innymi, formułowania myśli oraz wyrażania potrzeb i emocji. Dlatego przedstawione odruchy są znaczące dla naszego rozwoju mowy z punktu widzenia wszystkich tych elementów, składających się na efektywną komunikację.

Czym są odruchy i jaką rolę odgrywają?

Każde prawidłowo rozwijające się dziecko wyposażone jest w pewien rodzaj biologicznego programu, „pakiet startowy”, którego celem jest w pierwszej kolejności zapewnić noworodkowi przetrwanie. Programem tym jest właśnie zestaw odruchów pierwotnych – automatycznych, prymitywnych reakcji organizmu, powstających na poziomie pnia mózgu i wykonywanych bez udziału kory mózgowej. Umożliwiają nam one natychmiastową reakcję na nowe, nieznane jeszcze warunki środowiskowe oraz zmieniające się (po urodzeniu) potrzeby. Strategiczną rolą odruchów jest zatem zapewnienie dziecku możliwości przeżycia i przystosowania się do otaczającego świata. Drugą, nie mniej ważną ich funkcją jest zapewnienie fundamentu dla dalszego rozwoju, bazy dla pojawiających się w następnej kolejności odruchów posturalnych. Każdy odruch ma własny przebieg, pojawia się i rozwija w określonym czasie. Współpracują one ze sobą, przygotowując organizm do kolejnych etapów rozwoju. Niektóre z odruchów zaczynają działać już w życiu płodowym, inne tuż lub niedługo po narodzinach. W miarę zachodzenia procesów dojrzewania mózgu i całego układu nerwowego odruchy w naturalny sposób powinny stopniowo schodzić na dalszy plan i poddawać s...