Surdotyflologopedia jako strukturalna subdyscyplina logopedii – kluczowe zadania i wyzwania

Dylematy terapii logopedycznej osób z równoczesną słuchowo-wzrokową niepełnosprawnością (głuchoniewidomych) należą do niezwykle rzadko eksponowanych w literaturze naukowej, popularnonaukowej i metodycznej, w realizowanym dyskursie teoretycznym, badaniach empirycznych, w wymiarze zarówno historycznym, jak i współczesnym. Taki stan rzeczy wynika nie tylko z uwarunkowań natury statystycznej (stosunkowo niewielka skala rozpowszechnienia tego typu niepełnosprawności wśród ogółu populacji, jak również wśród populacji osób z niepełnosprawnościami), ale także ze skomplikowania tej niepełnosprawności w aspekcie definicyjnym, etiologicznym, diagnostycznym, klasyfikacyjnym, możliwych konsekwencji, potrzeby organizacji i realizacji specjalistycznych oraz spersonalizowanych działań terapeutycznych, uwzględniających determinanty jednostkowe, społeczne i kulturowe. Co prawda surdotyflologopedia, jako subdyscyplina szczegółowa logopedii, obecna jest już w klasyfikacji zaproponowanej przez Leona Kaczmarka i została ujęta jako „porozumiewanie się głuchociemnych” (za: Demelowa 1979, s. 3).

Z uwagi na fakt zauważalnych zmian cywilizacyjnych rozwój współczesnej nauki, techniki i nowych technologii, doświadczenia i sukcesy profilaktyki oraz diagnostyki medycznej, psychologicznej, pedagogicznej, logopedycznej, wczesnej interwencji i wczesnego wspomagania rozwoju dziecka z niepełnosprawnością lub zagrożonego niepełnosprawnością, promowane rozwiązania w obszarze edukacji oraz całożyciowego wsparcia, kwestie wsparcia logopedycznego osobom z równoczesną słuchowo-wzrokową niepełnosprawnością nabierają nowych znaczeń, wymagają reorientacji koncepcyjnych, reorganizacji systemowych, reinterpretacji merytorycznych, w tym dotyczących treści oraz form realizacji działań pomocowych.  

Mając na względzie przywołane argumenty, w dalszych rozważaniach podjęto próbę przedstawienia współczesnej wizji surdotyflologopedii jako elementu struktury współczesnej polskiej logopedii, opartej na paradygmacie nie tylko i nie tyle medycznej percepcji dualnej słuchowo-wzrokowej niepełnosprawności, ale także na paradygmacie społecznego podejścia do potrzeb komunikacyjnych tej kategorii osób oraz regulacji praw im przynależnych, wskazanych m.in. w oenzetowskiej Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (2006; 2012). 

Główne cele i zadania surdotyflologopedii 

Równoczesna słuchowo-wzrokowa niepełnosprawność (a stosując tradycyjną terminologię – tzw. głuchoślepota) należy do kategorii niepełnosprawności sprzężonych, na ogół złożonych, zwykle istotnie utrudniających rozwój oraz funkcjonowanie człowieka. Niepełnosprawności, które pociągają/mogą pociągać za sobą znaczne ograniczenia w różnych sferach i zakresach ludzkiej aktywności. Ze względu na sprzężenie niepełnosprawności sensorycznych słuchu i wzroku jest (powinna być) postrzegana nie jako prosta suma, mechaniczne połączenie niepełnej sprawności lub niepełnosprawności zmysłu słuchu i wzroku, ale jako jakościowo odmienny stan rozwojowo-funkcjonalny osoby ludzkiej, generujący specyficzne problemy w obszarze funkcjonowania fizycznego, psychicznego i społecznego. Szczególne utrudnienia rozwojowe dotyczą ludzi, u których równoczesna słuchowo-wzrokowa niepełnosprawność obecna jest od urodzenia l...