Psychogenne zaburzenia mowy

Wpsychogennych zaburzeniach mowy (PZM) rolę pierwszoplanową odgrywają czynniki psychospołeczne, a drugoplanową – czynniki biolingwistyczne. Do psychogennych zaburzeń mowy zaliczam:

• jąkanie psychogenne,
• mutyzm psychogenny,
• giełkot psychogenny,
• afonię psychogenną (gdyż głos jest składnikiem mowy),
• psychogenny opóźniony rozwój mowy.
   

Jąkanie psychogenne

Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją zaburzeń psychicznych DSM-5, aby rozpoznać jąkanie, należy zarejestrować objawy niepłynności mówienia oraz lęku, które ograniczają w różnym stopniu porozumiewanie się, życie towarzyskie, naukę oraz pracę. Opis samej niepłynności, nawet najbardziej drobiazgowy, ma mniejsze znaczenie niż dokładna analiza logofobii i jej następstw społecznych. Klasyk balbutologii, Charles Van Riper (1992), podał wzór wyrażający istotę jąkania psychogennego:

KFLPW + Sk + Og + Ow
J = ----------------------------------
Ps + Pm

gdzie:
J – jąkanie, K – kara, F – frustracja, L – lęk, niepokój, strach, P – poczucie winy, W – wrogość, złość, agresja, Sk – stres komunikacyjny, Og – obawa przed wypowiadaniem określonych głosek, Ow – obawa przed wypowiadaniem określonych wyrazów, Ps – pewność siebie, wiara w siebie, Pm – płynność mówienia.

Z podanego wzoru wynika, że jąkanie jest wprost proporcjonalne do lęku, kary, frustracji, wrogości, poczucia winy, stresu komunikacyjnego, obawy przed wypowiadaniem określonych głosek lub słów, a odwrotnie proporcjonalne do pewności siebie i płynności mówienia.

Gerald Woolf (1967 [za: Tarkowski 1999]) sprowadził istotę jąkania do następującej postaci:

J = O + W + U

gdzie: J – jąkanie, O – oczekiwanie na wystąpienie jąkania, W – walka o płynność mówienia, U – unikanie sytuacji wymagających mówienia.

W powyższym wzorze najistotniejszym czynnikiem jest oczekiwanie na pojawienie się jąkania, przypominające stres przedegzaminacyjny. Jeśli osoba jąkająca się nie daje sobie z nim rady, to wycofuje się z sytuacji komunikacyjnej, gdy jest to możliwe. Zmuszona do mówienia, stara się, aby było ono płynne – z różnym rezultatem.

Zbigniew Tarkowski (1999) wyraził naturę jąkania w formie następującego wzoru:

J = N + R

gdzie: J – jąkanie, N – niepłynność mówienia, R – reakcje na niepłynność.

Niepłynność mówienia może być normalna lub patologiczna, a reakcje na nią – indywidualne (osoby niepłynnej) lub społeczne (jej otoczenia). Zarówno jedne, jak i drugie można podzielić na poznawcze (sądy o niepłynności), emocjonalne (emocje związane z niepłynnością) oraz behawioralne (zachowania dotyczące niepłynności). 

Ta sama niepłynność mówienia może być odczytana jako jąkanie albo normalne zjawisko, wyzwalające emocje pozytywne lub negatywne, powodujące różne zachowania – od obojętności do korygowania. Wzór jąkania jest zawsze indywidualny.

Omówienie wszystkich wymienionych psychospołecznych czynników jąkania wykracza poza ramy niniejszego artykułu (szerzej: Humeniuk 2012; Góral-Półrola 2016; Tarkowski, Okrasińska 2020). Oto ważniejsze:

Logofobia i inne lęki

Logofobia jest zaliczana do grupy pojęć emocjonalnych, podobnie jak lęk, strach czy trema (Tarkowski, Humeniuk 2020). Terminy te wzajemnie się przenikają. Pełny obraz lęku jest złożony i obejmuje doznania emocjonalne oraz zmi...