„Dialog” mimo ograniczenia w mówieniu

Nabywanie umiejętności komunikacyjnych i językowych wydaje się podstawową potrzebą ludzką, co skłania człowieka do jej zabezpieczenia na każdym etapie ontogenezy. Język − jak podają S.A. Kirk i J.J. Gallagher (1989, s. 42) – „jest jednym z podstawowych identyfikatorów każdego rodzaju wyjątkowości, począwszy od możliwości językowych dzieci opóźnionych umysłowo, a skończywszy na zdolnościach językowych dzieci szczególnie utalentowanych”.

Zespoły neuronalne i ich funkcje

Procesy językowe w mózgu zachodzą dzięki trzem współdziałającym ze sobą zespołom neuronalnym, wśród których można wyróżnić:

• zespół czuciowo-ruchowy dośrodkowy (drogi czuciowo-ruchowe dośrodkowe),
• zespół analityczno-kojarzeniowo-identyfikacyjny (zespół odpowiadający za procesy wewnątrzmózgowe),
• zespół kojarzeniowo-pojęciowy − drogi odśrodkowe (za: M. Podeszewska 1998, por. L. Kaczmarek 1988).

Pierwszy z wymienionych zespołów reprezentuje związki pozajęzykowe istniejące między ciałem dziecka a jego otoczeniem, w którym istotną rolę odgrywają dotyk (czucie) i ruch. Wszystko to, czego dziecko doświadcza (co robi, co spostrzega dotykiem, wzrokiem, słuchem, węchem lub smakiem), jego mózg poddaje odpowiedniej „obróbce” na poziomie psychicznym (np. identyfikuje i klasyfikuje spostrzegane przedmioty według określonych kryteriów). Dzięki temu procesowi poznania w umyśle dziecka tworzą się symboliczne reprezentacje, czyli obrazy zgromadzonych doświadczeń praktycznych oraz towarzyszące im doznania psychiczne o dodatnim lub ujemnym znaku. W ten sposób u dziecka kształtuje się i rozwija umiejętność rozumienia świata, postrzeganych zjawisk, ich przyczyn i skutków. Ograniczenia i dysfunkcje spowodowane okołoporodowym uszkodzeniem mózgu (PUM) obniżają, a czasem nawet całkowicie udaremniają rozwój procesów poznawczych u dziecka i nabywanie przez nie nowych doświadczeń, a tym samym tworzenie się reprezentacji świata w j...