Zaburzenia językowe w chorobie alkoholowej

Alkoholizm jest chorobą

W literaturze przedmiotu podkreśla się, że uzależnienie od alkoholu jest przewlekłą chorobą, która prowadzi do uszkodzeń wieloukładowych i wielonarządowych (Woronowicz 1998, s. 36–53; 2001, s. 33–46; Nowakowska, Jabłkowska, Borkowska 2007, s. 693–694; Ryszkowski i wsp. 2015, s. 5; por. Ciszewska-Psujek 2017a, s. 175; 2017b, s. 159; 2018a, s. 56; 2018b, s. 33; 2019a, s. 41; 2019b, s. 49; 2020, s. 15–16; 2021a, s. 61–62; 2021b, s. 26). Toksyczne oddziaływanie alkoholu etylowego i jego metabolitów na ośrodkowy układ nerwowy (OUN) zmienia metabolizm struktur czołowych, układu limbicznego i móżdżku, a z czasem prowadzi do trwałego zaniku neuronów oraz połączeń neuronalnych (Parsons 1998; Pfefferbaum i wsp. 2001; Sullivan i wsp. 2000; Nowakowska i wsp. 2007). Konsekwencją uszkodzeń biochemicznych OUN są deficyty poznawcze, w tym upośledzenie funkcji wykonawczych, pamięci oraz zaburzeń przetwarzania informacji emocjonalnych (Nowakowska i wsp. 2007; Lezak 1995; Dao-Castellana i wsp. 1998; Bechara, Dolan, Denburg, Hindes, Anderson 2001; Noël 2002; Cunha, Novaes 2004; Blume, Schmaling, Marlatt 2005; Rosenbloom, O’Reilly, Sassoon, Sullivan, Pfefferbaum 2005)1. Choroba alkoholowa zakłóca funkcjonowanie psychiczne i społeczne człowieka, a jej skutki odczuwają zarówno osoby uzależnione spożywające alkohol, jak i osoby zachowujące abstynencję (Woronowicz 1998, s. 62–63; por. Ciszewska-Psujek 2017a, s. 175; 2017b, s. 159; 2018a, s. 57–58; 2019b, s. 49; 2020, s. 15–16; 2021b, s. 26).

Alkoholizm a zachowania językowe

Zgodnie ze stanowiskiem zwolenników jednoczynnikowej koncepcji działania mózgu (P. Marie, H. Heada, J.H. Jacksona, K. Goldsteina oraz D. von Lancker), należy stwierdzić, że konsekwencją uszkodzenia mózgu jest ogólne obniżenie danej funkcji bez względu na miejsce uszkodzenia, a powstałe na jego skutek zaburzenia językowe interpretowane są w kontekście zaburzeń poznawczych (Maruszewski 1970 [za: Panasiuk 2012, s. 601]). W odniesieniu do wspomnianej teorii Kurt Goldstein (1948 [za: Panasiuk 2012, s. 601–602]) uznał organizm ludzki za złożony układ o określonej konfiguracji czynników, który jest zdolny do przyjęcia zachowań charakterystycznych dla postawy abstrakcyjnej lub postawy konkretnej. Zachowania w postawie konkretnej są zależne od okoliczności określonej sytuacji (zwykle codziennej, nawykowej czynności), jednostkowego doznania i sensualnego doświadczenia człowieka, a także obecnie działających bodźców. Zachowania językowe w konkretnym postrzeganiu rzeczywistości są ściśle zależne od wcześniej wytworzonych reakcji słownych na daną sytuację, zauważa się w nich zbytnią koncentrację na szczegółach związanych z sytuacją, tendencję do opisywania przedmiotów ze względu na ich użyteczność oraz niezdolność do grupowania przedmiotów według jakiejś cechy (forma, materiał, kolor). Na skutek uszkodzenia mózgu postawa konkretna dominuje nad postawą abstrakcyjną.
Zdolność postrzegania świata zewnętrznego jest cechą układów żywych, a przetwarzaniem pozyskanych informacji zajmuje się mózg, który koduje je według określonych zasad. Pozyskana przez człowieka wiedza o świecie zostaje ujęta w słowa, które składają się na język. Organizowanie informacji dokonuje się w procesie wytwarzania przez mózg wrażeń i spostrzeżeń, a także doświadczeń jednostki lub grupy ujętych w struktury języka i jest możliwe dzięki funkcjonowaniu trzech poziomów orientacji w rzeczywistości zewnętrznej: kodu konkretnego, kodu hierarchicznego i kodu twórczego (Obuchowski 1970; por. Panasiuk 2012, s. 628).
Układ konkretny jest wspólny dla ludzi i zwierząt, analizuje i różnicuje fragmenty rzeczywistości i obejmuje kod monokonkretny – naturalny, pierwotny i najmocniej związany z doświadczeniem zmysłowym, pozwalający jednak rozróżniać bodźce o jednej modalności ora...