Mutyzm wybiórczy u dziecka dwujęzycznego Studium przypadku

Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Rodzaje błędów językowych

Mutyzm w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych

Od połowy XIX w. do lat 90. XX wieku łączono mutyzm z zachowaniami opozycyjno-buntowniczymi, uporem i manipulacją, aby na początku XXI w. uznać, że odmowa mówienia w określonych sytuacjach i z wybranymi osobami ma przede wszystkim podłoże lękowe i najczęściej wiąże się z dodatkowym rozpoznaniem, zazwyczaj innego zaburzenia lękowego.

W DSM-5 umieszczono mutyzm w kategorii zaburzeń lękowych – dziecko, nastolatek lub dorosły (Viana, Beidel, Rabian 2009) mówi tylko w obecności osób bliskich lub gdy nie ma nikogo w pobliżu, a milczy w sytuacjach, w których otoczenie oczekuje mówienia. Mówienie wynika w naturalny sposób z sytuacji społecznej, ale okoliczności są przez pacjenta odbierane jako niekomfortowe; wiążą się z lękiem, że ktoś może tę wypowiedź usłyszeć; niekiedy wystarczy sama myśl, że ktoś będzie świadkiem mówienia (Morrison 2016, Bystrzanowska 2019). Lęk, który przeżywa dziecko, pojawia się wtedy, gdy rozumie, że oczekuje się od niego zabrania głosu, nie oznacza zaś, że przeżywa go nieustannie. Jednocześnie dziecko jest stale czujne, a przeżywane emocje i reakcje fizjologiczne wpływają na myśli i zachowanie zarówno pacjenta, jak całego jego otoczenia, od osób bliskich po obce (Johnson, Wintgens 2018). Możliwy jest także inny wzór zachowania, w którym dziecko nie rozmawia z bliskimi, a jedyną osobą, z którą podejmuje dialog, jest np. terapeuta (Bystrzanowska 2019). Istnieje wiele możliwości odmowy mówienia, ale można wskazać pewien spójny wzorzec sytuacyjny, charakterystyczny dla każdego pacjenta, gdy nie odzywa się do wybranych osób – można mówić o mutyzmie wybiórczym jawnym (high profile). Mutyzm wybiórczy dyskretny (low profile) wiąże się z bardzo nieznacznymi reakcjami na nawiązywanie relacji i jej podtrzymywanie – dzieci nie rozmawiają, nie proszą o pomoc, nie zgłaszają skarg, co wiąże się z przeżywaniem wysokiego poziomu lęku związanego z oceną społeczną (Johnson, Wintgens 2018). Podobne zachowania występują też u dzieci, które zaczynają robić postępy w terapii.

W ICD-10 mutyzm wybiórczy nie został klasyfikowany jako zaburzenie lękowe, ale jego objawy są rozumiane jako lęk o charakterze społecznym (Bryńska 2005). Znalazł się więc wśród zaburzeń emocjonalnych zwykle rozpoczynających się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym, takich jak zaburzenie hiperkinetyczne, zaburzenia zachowania, mieszane zaburzenia zachowania i emocji, zaburzenia emocjonalne zaczynające się zwykle w dzieciństwie, tiki oraz inne zaburzenia zachowania i emocji (Klasyfikacja zaburzeń psychicznych… 2000). Oznacza to, że w ICD-10 mutyzm jest rozumiany jako zaburzenie dotyczące tylko dzieci, a nieujawniające się także u starszych (Holka-Pokorska, Piróg-Balcerzak, Jarema 2018). Mutyzm wybiórczy w ICD-10 różnicujemy z całościowymi zaburzeniami rozwoju, schizofrenią, specyficznymi zaburzeniami rozwoju mowy i języka oraz przejściowym mutyzmem stanowiącym część lęku separacyjnego u małych dzieci (Klasyfikacja zaburzeń psychicznych… 2000). Mimo że w obu klasyfikacjach zaburzeń psychicznych mutyzm różnicuje się z całościowymi zaburzeniami rozwoju, w wielu krajach pojawiła się tendencja diagnostyczna, aby stawiać obie diagnozy, także w Polsce (Bystrzanowska 2019). W ICD-11 mu...