Dysfagia psychogenna. Co każdy logopeda powinien wiedzieć?

Połykanie stanowi jeden z filarów odżywiania się, a zatem pozwala skutecznie zaspokajać jedną z najważniejszych potrzeb życiowych człowieka. Zaburzenie tego procesu nie tylko może obniżyć jakość życia, ale także stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa – zarówno w perspektywie krótko-, jak i długoterminowej. Z tego powodu tak ważna jest adekwatna pomoc w sytuacji, gdy pacjent sygnalizuje problemy z połykaniem. Równie istotna jest świadomość, że nie zawsze problemy te będą oznaczały dysfagię.

Prawidłowy przebieg połykania

Połykanie jest procesem złożonym, na który składa się wiele faz. Aby można było mówić o połykaniu funkcjonalnym, każdy z poniższych etapów musi przebiegać prawidłowo. Możemy wyodrębnić:

• fazę preoralną – za pomocą narządów zmysłów organizm spostrzega pokarm i zaczyna przygotowywać się do jego spożycia (mechanizmami odpowiedzialnymi za to są m.in. zwiększona produkcja śliny lub przybranie odpowiedniej pozycji ciała),
• fazę oralną przygotowawczą – rozpoczyna się proces żucia, w który zaangażowane są mięśnie jamy ustnej (policzków, języka, warg); dochodzi do zmieszania przyjętego pokarmu ze śliną, co pozwala uformować ostatecznie bolus,
• fazę oralną transportową (właściwą) – dzięki pracy mięśni podniebienia miękkiego i języka bolus zostaje przesunięty w stronę gardła,
• fazę gardłową – następuje elewacja podniebienia miękkiego, krtani i kości gnykowej celem oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej i zamknięcia fałdów głosowych, dzięki czemu bolus może przemieścić się w stronę gardła bez ryzyka aspiracji pokarmu do dróg oddechowych,
• fazę przełykową – bolus jest transportowany do żołądka dzięki ruchom perystaltycznym przełyku.

Zakłócenie którejkolwiek z wymienionych faz jest podstawą do diagnozy dysfagii. Wiąże się również z koniecznością jak najszybszego wdrożenia adekwatnej terapii, tak aby odżywianie się nie stwarzało zagrożenia dla bezpieczeństwa pacjenta.

Neuroanatomia połykania

Za efektywny przebieg połykania odpowiada szereg struktur ośrodkowych i obwodowych. Zaangażowane w cały proces są między innymi nerwy czaszkowe, w tym:

• nerw V (trójdzielny) – odpowiadający za propriocepcję (czucie głębokie) i odbierający bodźce bólowe czy termiczne; unerwia on ponadto błonę śluzową nosa, spojówki i mięśnie żwacze,
• nerw VII (twarzowy) – odpowiedzialny za odbiór wrażeń smakowych z przedniej i środkowej części języka, unerwia także gardło oraz mięśnie mimiczne,
• nerw IX (językowo-gardłowy) – w procesie połykania ważne jest unerwienie m.in. ściany gardła i śluzówki tylnej ściany języka, a także zwieracza górnego gardła czy mięśni – podniebienno-gardłowego, rylcowo-gardłowego i dźwigacza podniebienia miękkiego,
• nerw X (błędny) – unerwia gardło i odpowiada za odruch podniebienno-gardłowy oraz, obok innych nerwów, za elewację podniebienia miękkiego,
• nerw XII (podjęzykowy) – zaopatrujący mięśnie języka.

Nerwy te przewodzą impulsy ruchowe i czuciowe do i ...