Depresja poudarowa
wskaźniki diagnostyczne, doniesienia z badań nad problemem

Zaburzenia depresyjne zaliczane w ICD 10 do grupy zaburzeń afektywnych mają określoną charakterystykę kliniczną , wśród nich do najważniejszych i najczęściej występujących należy zaliczyć:

• utratę zainteresowań lub zwolnienie w zakresie aktywności zwykle sprawiających przyjemność,
• brak reakcji emocjonalnych wobec zdarzeń i aktywności, które zwykle wyzwalają takie reakcje,
• wcześniejsze niż zwykle (min. 2 godziny) poranne budzenie i niemożność ponownego zaśnięcia pomimo odczuwanego zmęczenia, zaburzenia snu,
• nastrój obniżony, silniej w godzinach porannych,
• obiektywne wskaźniki wyraźnego zahamowania lub pobudzenia – zauważalne także dla innych osób,
• wyraźny spadek łaknienia,
• spadek masy ciała (5% lub więcej w ciągu ostatniego miesiąca),
• wyraźny spadek libido,
• zwiększona męczliwość,
• nieracjonalne poczucie winy,
• nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie.

Stany depresyjne występują często u osób, które przebyły udar mózgu, choć ich rzeczywiste rozpowszechnienie, ze względu na trudności metodologiczne dostępnych badań, nie jest znane. Nieleczona depresja podwyższa wskaźniki śmiertelności, pogarsza wyniki rehabilitacji oraz nasila niesprawność chorych; wpływa także negatywnie na jakość życia zarówno pacjentów, jak i ich najbliższych. Występuje u około 25–60% chorych po przebytym udarze mózgu.

W ciągu pierwszych 12 miesięcy po przebytym udarze depresję diagnozuje się u 20–30% chorych, natomiast w okresie 2–3 lat po przebytym udarze u 30–50%. Depresji poudarowej nie można rozpoznać, jeśli nie pojawia się u chorych obniżenie nastroju, zwolnienie procesów myślowych, zmniejszenie napędu psychomotorycznego i zaburzenia rytmów biologicznych.

Wyniki analiz psychopatologicznych wskazują, że depresję poudarową odróżniają od innych typów depresji reakcje katastroficzne, hiperemocjonalizm, dobowe wahania nastroju i apatia. Obszar nakładania się objawów depresyjnych i objawów poudarowych jest w tej grupie pacjentów znaczny.

Podobnie jak w przypadku innych postaci depresji, u osób cierpiących na depresję poudarową stwierdza się objawy dysfunkcji serotoninowej – lęk, impulsywność, zaburzenia snu, wrogość, hiperwentylacja, niepokój, kołatanie serca, uczucie drżenia, jak i zarówno dopaminowej – anergia, hipokinezja, ograniczenie wypowiedzi, hipofonia, ślinotok, hipersomnia, spowolnienie, hipomimia, aktywność seksualna, motywacja, apatia. Problemem diagnostycznym jest także zmienność nastrojów w zależności od czasu wystąpienia udaru – po 3 miesiącach od udaru dominują takie objawy jak zmęczenie, smutek, ból nóg, drażliwość, zawroty głowy, a po 12 miesiącach – płaczliwość, drażliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i utrata masy ciała.

Patomechanizm depresji jest złożony i zmienny w czasie, stąd częstość występowania i nasilenie objawów depresji jest zróżnicowane. W pierwszym roku dominują objawy, za które odpowiedzialne są zaburzenia neuroprzekaźnictwa, natomiast w kolejnych latach ważniejsze okazują się czynniki psychologiczne, związane z inwalidztwem i zmianą sposobu życia. Oznacza to, że upośledzenie fizyczne i pogorszenie sprawności intelektualnej sprzyjają występowaniu depresji, a depresja wpływa na pogorszenie aktywności codziennej i w efekcie zwiększenie śmiertelności.

Wyniki badań realizowanych w latach 90. potwierdzają zależność czynników ryzyka rozwoju depresji, udaru i lokalizacji zmian anatomicznych, sugerując istotność takich zmiennych jak: płeć żeńska, młody wiek, czas krótszy niż rok od wystąpienia udaru, obecność choroby naczyń wieńcowych w wywiadzie, wcześniejsze występowanie depresji, pogorszenie funkcji poznawczych przed i po udarze. Wielu autorów uważa, że współwystępowanie zespołu depresyjnego po udarze mózgu ma swoją etiologię w czynnikach biologiczno-genetycznych, psychologicznych i społecznych. Do czynników psychologicznych i społecznych, mogących mieć wpływ na pojawienie się objawów depresyjnych, należą przedchorobowa osobowość, obniżenie aktywności, zainteresowań, a także zmiany osobowości na skutek udaru mózgu, obniżenie lub utrata zdolności do samodzielnego życia, większe lub mniejsze uzależnienie od osób trzecich, izolacja społeczna, załamanie linii życia zawodowego, rodzinnego i samotność.

Aktualnie uważa się, że do głównych czynników inwalidztwa i śmiertelności po udarze należy bardziej zespół zaburzeń funkcji wykonawczych i nasilenie czynników stresowych niż sama depresja. Potwierdzono także, że za wystąpienie depresji odpowiada uszkodzenie obwodu czołowo-podkorowego – drogi prążkowiowo-wzgórzowo-czołowej – spowodowane mikrokrwawieniami niezależnie od wystąpienia udaru. Rozmiar uszkodzeń przed i po udarze może więc być odpowiedzialny za wielkość i zmienność objawów w czasie.

Wyniki analiz psychopatologicznych wskazują, że depresję poudarową odróżniają od innych typów depresji reakcje katastroficzne, hiperemocjonalizm, dobowe wahania nastroju i apatia. Obszar nakładania się objawów depresyjnych i objawów poudarowych jest w tej grupie pacjentów znaczny.

Potwierdzono, że depresja jest czynnikiem wystąpienia udaru, po udarze rozwija się ona bardzo często oraz wpływa negatywnie na długość i jakość życia. Sugeruje to potrzebę podejmowania leczenia zaburzeń depresyjnych przed wystąpieniem udaru. U chorych z depresją występującą przed udarem zastosowanie leków przeciwdepresyjnych zmniejsza częstość występowania depresji po udarze lub minimalizuje jej objawy. Stwierdzono jednocześnie, że u osób, które nie chorowały na depresję przed udarem, przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych profilaktycznie nie przyniosło spodziewanych efektów w postaci niewystąpienia depresji.

W leczeniu zaburzeń depresyjnych efektywne są wszystkie leki przeciwdepresyjne, ale jako leki I wyboru zaleca się aktualnie...