Afazja skrzyżowana. Studium przypadku

Lateralizacja a przyswajanie języka

Mózg człowieka cechuje się asymetrią nie tylko anatomiczną, ale też fizjologiczną. W obrębie każdej półkuli jest umiejscowiona przeciwstronna reprezentacja części ciała, dlatego uszkodzenie pierwszorzędowej kory ruchowej prowadzi do połowiczego, kontrlateralnego porażenia.
Lateralizację definiuje się jako dominację jednej półkuli mózgu oraz regulację funkcji motorycznych przeciwnej strony ciała. Półkulę dominującą rozpoznaje się na podstawie ustalenia obecności ośrodków mowy, które zwykle znajdują się w półkuli lewej. Lateralizacja jednorodna oznacza preferencję danej strony ciała – przykładem może być pacjent, który jest praworęczny, prawonożny i prawooczny. Wyróżnia się także lateralizację niejednorodną: skrzyżowaną lub nieustaloną. Lateralizacja nieustalona występuje u osób tzw. oburęcznych/obunożnych, u których nie stwierdzono wyraźnej przewagi czynnościowej jednej strony ciała nad drugą. Pacjenci posługują się ze zbliżoną dokładnością i z taką samą częstotliwością: lewą i prawą ręką, lewym i prawym okiem czy też lewą i prawą nogą. W konsekwencji może to prowadzić do upośledzenia orientacji przestrzennej (Wrońska 2005, Paczkowska, Szmalec, Zielonka 2014, Young, Young, Tolbert 2016, Nowak 2011). Lateralizacja skrzyżowana cechuje się brakiem wyraźnej różnicy w dominacji jednej strony ciała nad drugą. Istnieją różne kombinacje dominacji półkul w zakresie poszczególnych funkcji i czynności. Pacjent prawooczny może być na przykład leworęczny i prawonożny (Bogdanowicz 1992, Rożek, Larysz 2015).
Mimo dominacji jednej półkuli przetwarzanie języka wymaga również aktywacji półkuli niedominującej. Uważa się, że lewa półkula cechuje się zdolnościami analitycznymi – ustala sekwencje słów (wyrazów) w czasie oraz porządkuje relacje między zjawiskami a rzeczami. Zawiera ona mechanizm czasowy zegara, dzięki któremu jest w stanie odbierać różnorodne sekwencje fonemów i analizować zebrane informacje. Ponadto półkula ta (dzięki ośrodkom generatywnym i motorycznym mowy) zdolna jest do tworzenia i dekodowania, zgodnych z regułami gramatycznymi języka, zdań. W opozycji znajduje się półkula odpowiadająca za pragmatyczne zastosowanie mowy oraz odbiór i syntezę informacji wzrokowo-przestrzennych, w tym: rozpoznawanie uczuć na podstawie mimiki, tembru głosu, gestykulacji, intonacji oraz za odczytywanie metafor. Pragmatyczny udział prawej półkuli bazuje na operacjach semantycznych, fonologicznych oraz syntaktycznych. Ośrodki zlokalizowane w tej półkuli ustalają również porządek prowadzonej narracji, zachowując tym samym ciągłość wypowiedzi i sekwencji zdarzeń (Nowak 2011). W przypadku jednostronnego uszkodzenia lewej półkuli, prawa przejmuje dominację, więc nauka mowy jest w większości przypadków zachowana. Funkcje językowe zależne są m.in. od czynności tylnej części zakrętu skroniowego górnego w półkuli dominującej. W zakrętach skroniowych górnych oraz zakrętach poprzecznych Heschla (odpowiedzialnych za słuch) zlokalizowana...