Czym jest rotacyzm? Jak wygląda terapia rotacyzmu?

Rotacyzm, czyli reranie

Rotacyzm (łac. Rhotacismusto) to zaliczana do dyslalii częsta wada wymowy polegająca na wadliwej artykulacji głoski R. Czasem bywa tak zaawansowany, że utrudnia komunikowanie się. R to głoska trudna, przedniojęzykowo-dziąsłowa, trudna do opanowania w początkowych latach życia. Głoska ta pojawia się w zasobie głosek dziecka dopiero około 4, a nawet czasem 6 roku życia. Początkowo wymawiana bywa jako i, l, a nawet u, d lub v. Jeśli z czasem wymawiana jest coraz bardziej poprawnie, jest to całkowita prawidłowość rozwojowa.

R jest wyjątkową głoską w języku polskim – jako jedyna głoska jest wymawiana z wibracją. W czasie wymawiania głoski R przednia część języka powinna dotykać wałka dziąsłowego za górnymi zębami i drgać. Drganie to trwa tylko chwilę, a koniuszek języka uderza o wałek dziąsłowy jeden lub dwa razy.

Rodzaje rotacyzmu

Wyróżniane są trzy główne rodzaje rotacyzmu – substytucje, elizje oraz deformacje. Substytucje (inaczej pararotacyzm) polegają na zamianie głoski R na inną głoskę, najczęściej L, J lub Ł. Jest to całkowicie normalny etap rozwoju mowy i jeśli dziecko do 6 roku życia tak wymawia niektóre wyrazy, nie ma powodu do obaw. W przypadku elizji (mogirotacyzmu) głoska R jest opuszczana i najczęściej spotykana jest u najmłodszych dzieci. Deformacje, nazywane również rotacyzmem właściwym są najbardziej niepokojącym rodzajem rotacyzmu – polegają na zamianie drżącego R na inny, nienormatywny dźwięk. Może to być na przykład gardłowe lub francuskie R. W takiej sytuacji wibracja nie jest spowodowana dotykaniem wałka dziąsłowego za górnymi zębami, tylko np. odbywa się na tylnej ścianie gardła.¹ Ten typ rotacyzmu często stanowi poważny problem logopedyczny, a terapia trwa długo i wymaga cierpliwości nie tylko od logopedy, ale również wytrwałości pacjenta.

Ponadto w rotacyzmach właściwych (deformacjach), które stanowią najobszerniejszą grupę, w zależności od miejsca realizacji wadliwego dźwięku można wyróżnić:

• Rotacyzm policzkowy (bucalny) – prąd powietrza kierowany jest w stronę policzków, wywołujących ich drgania
• Rotacyzm języczkowy (uvularny) – dochodzi do wibracji języczka będącego zakończeniem podniebienia miękkiego
• Rotacyzm wargowy (labialny) – drgania spowodowane są przez zbliżanie warg do górnych lub dolnych siekaczy
• Rotacyzm krtaniowy (laryngealny) – głoska R wymawiana jest w sposób krtaniowy
• Rotacyzm podniebienny – drgania występują po zbliżeniu tylnej części języka do podniebienia miękkiego
• Rotacyzm gardłowy (pharyngealny) – do drgań dochodzi między nasadą języka a tylną ścianą gardła
• Rotacyzm międzyzębowy (interdentalny) – w tym typie rotacyzmu czubek języka wsuwany jest między zęby²

W literaturze można spotkać się również z podziałem rotacyzmów ze względu na wrażenie słuchowe – wibracyjne, trące, zwarto-trące, kilkudźwiękowe oraz ze względu na sposób artykulacji – zwarte, szczelinowe i zwarto-szczelinowe.³
 

Przyczyny rotacyzmu u dzieci

Wśród najczęstszych przyczyn rotacyzmu u dzieci wymienia się:

• Niedostateczna sprawność ruchowa czubka języka
• Nieprawidłowa budowa anatomiczna języka,
• Wzmożone lub osłabione napięcie mięśniowe języka
• Zbyt krótkie wędzidełko językowe
• Obniżony poziom słuchu
• Opóźniony rozwój ruchowy i umysłowy
• Słaba zdolność dziecka do koncentrowania uwagi na dźwiękach mowy⁴
• Nieprawidłowe wzorce wymowy w najbliższym otoczeniu dziecka
• Zaburzenia emocjonalne
• Dziedziczność⁵

Rotacyzm w pracy logopedy – ćwiczenia

• Ćwiczenia warg – cofanie kącików ust, naśladowanie warkotu motoru, naśladowanie parskania konia, dotykanie górnymi siekaczami dolnej wargi dolnymi zębami.
• Ćwiczenia języka – masaż czubka języka, klaskanie językiem, zdmuchiwanie paska papieru przyklejonego do czubka języka, potrącenie palcem po wędzidełku podczas wymawiania głoski „Ż”, rozciąganie języka leżącego swobodnie w jamie ustnej, wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej⁶
• Naśladowanie odgłosów – śpiewu ptaków, gry na trąbce, karabinu, traktora, chrapania, chrupania, zapalania światła itp.
• Lekkie nagryzanie brzegów języka zębami
• Odklejanie językiem chrupek kukurydzianych lub opłatka z podniebienia
• Naśladowanie ssania cukierka
• Szybkie wypowiadanie głoski L
• Śpiewanie melodii na sylaby: LA, LO, LU, LE, LY⁷
• Tzw. strojenie języka –szybkie o wielokrotne wymawianie np. ttttt, ddddd, td, tdn, tede, tedo, tedu, trla, trlo, trli
• Wymawianie wyrażeń i zdań takich jak – drogie drewniaki, futro i wiadro, trudny trening, trasa tratwy itp.⁸

Bibliografia:

1. Knapik A., Kilka słów o … rotacyzmie,  https://cloud5p.edupage.org/cloud/Rotacyzm.pdf?z%3AKD%2F0mONvl2jcqLZqv6DCKb9VQ58azVRTk%2BKVTSnHxBRZNJGWECYxTgBvemahlFGH
2. Gawenda D., Królowa głosek – rotacyzm, http://images.dlaprzedszkoli.eu/przedszkole6.tarnow/krolowa-glosek-rotacyzm.pdf
3. Sołtys-Chmielowicz A.., Rotacyzm,  https://www.polskietowarzystwologopedyczne.pl/wp-content/uploads/2021/06/037-051-Soltys-LOGOPEDIA-przerobka-29-2001.pdf
4. Program terapii logopedycznej dla dziecka z rotacyzmem,  https://openeducation.pl/wp-content/uploads/2018/07/Program-terapii-logopedycznej.pdf
5. Qashou L., Przyczyny, objawy i terapia rotacyzmu u dzieci, http://www.poradniamyslenice.pl/wp-content/uploads/2016/05/Rotacyzm.pdf
6. ZS nr 21 w Bydgoszczy, Informator logopedyczny dla nauczycieli,  http://www.sp32.bydgoszcz.pl/uploads/informator_%20dla_%20nauczycieli.pdf