Alfred Tomatis twierdził, że „mówimy uszami“. Możemy powtórzyć jakiś dźwięk tylko wtedy, gdy go prawidłowo odbieramy i analizujemy. Sposób, w jaki ucho i mózg odbierają komunikat dźwiękowy, determinuje sposób jego głosowego odtworzenia. Umiejętność słuchania odgrywa więc zasadniczą rolę w percepcji mowy a zaburzenia uwagi słuchowej mogą przyczyniać się do rozwoju problemów z mową. Rozwój funkcji słuchowych warunkowany jest dojrzewaniem układu słuchowego, a także odpowiednią stymulacją dźwiękową.
Metoda Tomatisa® jest metodą terapeutyczną, polegającą na treningu układu słuchowego, mającym na celu rozwinięcie umiejętności czynnego słuchania. Gdy wydajemy jakiś dźwięk, dzięki słuchowi w naturalny sposób słyszymy własny głos. Taki eksperyment w prosty sposób ilustruje działanie feedbacku słuchowego lub inaczej „obwodu słuchowo-głosowego”, który łączy ucho z głosem i vice versa. To zjawisko jest ważne gdyż obwód słuchowo-głosowy nie tylko pozwala nam kontrolować własny głos w czasie mówienia lub śpiewu, ale ponadto odgrywa niezwykle ważną rolę między innymi w komunikowaniu się z innymi.
Układ słuchowy ma kluczowe znaczenie dla percepcji naszego własnego głosu i kontroli nad nim. Jeżeli ten obwód nie działa prawidłowo, mowa nie rozwija się w normalny sposób i nie może prawidłowo funkcjonować. Dlatego też Metoda Tomatisa® sprawdza się w przypadku zaburzenia jakim jest jąkanie.
Kontrola słuchowa w jąkaniu jest w centrum zainteresowania badaczy i terapeutów. Eksperymenty Lee mogą być potwierdzeniem, iż jąkanie może być zaburzeniem sprzężenia zwrotnego w narządzie mowy. Lee odkrył, że osoby płynnie mówiące, zwalniały tempo mowy i ich mowa przypominała jąkanie, kiedy mówiły w słuchawkach a słyszały siebie z opóźnieniem 200 ms (DAF), które zagłuszało naturalne sprzężenie zwrotne drogą kostną. Profesor Bogdan Adamczyk wykorzystał ten efekt Lee (DAF) w terapii osób jąkających się. Istotą jego metody jest mówienie w sposób zsynchronizowany z własnym echem opóźnionym o 0,1-0,3 sek. Stworzył korektor mowy oraz ogólnopolski telefoniczny system echokorekcji jąkania. Echokorektory mowy weszły do szerokiego użycia przez logopedów specjalizujących się w terapii jąkania.
W celu wspierania funkcji słuchowej Alfred Tomatis skonstruował aparat zwany „Elektronicznym uchem”. Jego trening słuchowy polega na słuchaniu dźwięków poprzez urządzenie zwane "elektronicznym uchem". Jest to idealny model ludzkiego ucha, który pozwala "wyćwiczyć" ucho pacjenta w taki sposób, aby mogło prawidłowo pracować. Ćwiczenia stymulują centralny system nerwowy, a szczególnie korę mózgową, odpowiedzialną za procesy myślenia. Stymulacja ucha odbywa się poprzez dźwięki o określonej, wysokiej częstotliwości. Wszystkie dźwięki są odpowiednio filtrowane w zależności od indywidualnych wymogów i potrzeb. W metodzie wykorzystana została muzyka poważna m.in. Mozarta oraz Chorały Gregoriańskie, a także dźwięki mowy ludzkiej.
Programy słuchowe Metody Tomatisa® składają się z etapów biernych i czynnych. Seanse fazy aktywnej obejmują czytanie, powtarzanie lub rozmowę, podczas których głos mówiącego jest natychmiast modyfikowany i przekazywany ponownie do jego uszu, zgodnie z parametrami charakterystycznymi dla Metody Tomatisa®. Ta część terapii pozwala osobie jąkającej się budować kontrolę nad własną mową w oparciu o prawidłową kontrolę słuchową. Mówiący słyszy swój głos skorygowany „na żywo”, który dzięki temu ulega nieświadomej modulacji. Alfred Tomatis uważał, że osoby jąkające się mają zaburzoną uwagę słuchową własnej mowy. Pod wpływem terapii (Metodą Tomatisa®) następuje poprawa uwagi słuchowej i kontrola słuchowa własnego głosu co ma wpływ na poprawę płynności mowy. Obserwacje Alfreda Tomatisa zostały potwierdzone również i w polskich badaniach naukowych (m.in. przez B. Kurkowskiego, J. Ratyńska). Wg badaczy ponad 70 procent pacjentów jąkających ma problemy z uwagą słuchową.
Alfred Tomatis prowadził badania również nad problemem lateralizacji słuchowej. Wg jego obserwacji osoby prawouszne odbierają przede wszystkim treść wypowiedzi. Natomiast osoby lewouszne w pierwszej chwili, zupełnie nieświadomie, zwracają uwagę na zabarwienie emocjonalne wypowiedzi a ten „emocjonalny filtr” może wpływać niekorzystnie na jakość komunikacji. Lewouszna lateralizacja słuchowa może predysponować do wystąpienia różnego rodzaju zaburzeń głosu i mowy. Możliwe jest, iż jednym z patomechanizmów jąkania jest nieprawidłowo ukształtowana właśnie lateralizacja słuchowa.
Według badań IPiFS ( Szkiełkowska A., Ratyńska J., Markowska R., Kurkowski Z. M., Skarżyński H.) 97% pacjentów z niepłynnością mówienia miało lateralizację lewouszną. Przekazywanie informacji językowych związanych z lateralizacją słuchową u osób jąkających się może być więc inna niż u osób płynnie wypowiadających się. Kiedy lateralizacja jest lewouszna lub nieustalona przetwarzanie sygnału mowy następuje wolniej i na drodze sygnału łatwiej dochodzi do zaburzeń. Program słuchowy Metody Tomatisa® może pomóc przywrócić fizjologiczną prawouszną lateralizację.
Problem jąkania dotyczy ok. 1 procenta społeczeństwa. Do tej pory nie są znane jednoznaczne przyczyny tego zaburzenia. Osobom dotkniętym tym problemem przede wszystkim utrudnia komunikację w grupie społecznej co może powodować wtórnie zaburzenia emocjonalno-społeczne. Jąkanie jest zaburzeniem złożonym i wymaga kompleksowej terapii. Metoda Tomatisa® może stanowić jedną z jej części. Na świecie i w Polsce specjaliści Metody Tomatisa® współpracują z logopedami przy terapii osób jąkających się. Ta współpraca przekłada się na zadowolenie ze sposobu komunikacji osób z niepłynnością mowy.
Więcej o metodzie i szkoleniach na www.tomatis.com
Polecane publikacje:
Adamczyk B., 1993,Terapia jąkania metodą „Echo”, [w:] Diagnoza i terapia zaburzeń mowy, red. T. Gałkowski, Z. Tarkowski, T. Zalewski. Wyd. UMCS, Lublin.
Adamczyk B., Kuniszyk-Jóźkowiak W., Smołka E., 1987, Stymulacja kanałem słuchowym, wzrokowym i dotykowym procesu mówienia jąkających się, Warszawa.
Kurkowski Z., 2000, Lateralizacja słuchowa a jąkanie, Audiofonologia Tom XVIII.
Kurkowski Z, Szkiełkowska A., Ratyńska J, Markowska R., Mułarzuk M, 2002, Zastosowanie metody Tomatisa w terapii osób z zaburzeniami komunikacji językowej. Doniesienie wstępne, Audiofonologia Tom XXII.
Tomatis A., 1995, Ucho i śpiew. Audio-psycho-fonologia dla śpiewaków i muzyków. Lublin.
Szkiełkowska A., Ratyńska J., Markowska R., Kurkowski Z. M., Skarżyński H., 2001, Czynniki predysponujące do jąkania – charakterystyka grupy pacjentów Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie, Audiofonologia, XX, 99–104.
www.tomatis.com
